زایلن مخلوط
زایلن مخلوط یک ترکیب آلی آروماتیک است که از سه ایزومر اصلی زایلن (اورتو، متا و پارا) و مقداری قابل توجه (حدود 10–20%) اتیل‌بنزن تشکیل شده است. این ماده شیمیایی عمدتاً به‌عنوان حلال در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد و به دلیل فرّاریت متوسط و پایداری شیمیایی، یکی از حلال‌های پرکاربرد در صنایع پتروشیمی، رنگ و رزین، چاپ و چسب محسوب می‌شود.
ساختار زایلن مخلوط
زایلن مخلوط ترکیبی از سه ایزومر زیر است:
- اورتو-زایلن (o-xylene)
- متا-زایلن (m-xylene)
- پارا-زایلن (p-xylene)
- همراه با حدود 10 تا 20 درصد اتیل‌بنزن
- فرمول شیمیایی کلی: C₈H₁₀
- ساختار: یک حلقه بنزن با دو گروه متیل (CH₃) در موقعیت‌های متفاوت.
ویژگی‌های زایلن مخلوط
- فرمول شیمیایی: C₆H₄(CH₃)₂
- شکل ظاهری: مایع شفاف و بی‌رنگ با بوی شیرین و مشخص
- نقطه جوش: حدود 138–144 درجه سانتی‌گراد
- دمای اشتعال: حدود 27–30 درجه سانتی‌گراد (بسیار قابل اشتعال)
- انحلال‌پذیری: نامحلول در آب، اما محلول در حلال‌های آلی مثل اتانول، اتر و استون
کاربردهای زایلن مخلوط
زایلن مخلوط در صنایع مختلف کاربرد دارد، از جمله:
- به عنوان حلال در صنعت رنگ، لاک، جوهر و تینرها
- در فرمولاسیون چسب‌ها و رزین‌ها
- در صنایع پتروشیمی برای تولید پارا-زایلن (ماده اولیه پلی‌استرها و بطری‌های PET)
- به عنوان عامل استخراج در آزمایشگاه‌ها
- در تولید پلاستیک‌ها، الیاف مصنوعی (مثل پلی‌استر)، شوینده‌ها و سموم دفع آفات
- به عنوان پاک‌کننده و چربی‌زدا در صنایع فلزی و الکترونیکی
معایب زایلن مخلوط
- قابلیت اشتعال بالا: نیازمند نگهداری در محیط‌های ایمن و دور از منابع حرارتی
- بخارهای سمی: استنشاق طولانی‌مدت می‌تواند موجب سردرد، سرگیجه، خواب‌آلودگی، آسیب به سیستم عصبی مرکزی و مشکلات تنفسی شود
- خطرات زیست‌محیطی: در صورت نشت به محیط زیست می‌تواند باعث آلودگی آب‌های زیرزمینی و خاک شود
- تحریک پوستی و چشمی: تماس مستقیم ممکن است باعث خشکی و التهاب پوست و تحریک چشم گردد
مزایای زایلن مخلوط
- قدرت حلالیت بالا برای بسیاری از ترکیبات آلی
- دسترس‌پذیری و مقرون‌به‌صرفه بودن
- سازگاری بالا با فرآیندهای صنعتی و شیمیایی
- پایداری شیمیایی مناسب در کاربردهای صنعتی مختلف
ایمنی و نگهداری زایلن مخلوط
برای کار با زایلن باید اقدامات ایمنی زیر رعایت شود:
- استفاده از دستکش مقاوم در برابر مواد شیمیایی، عینک ایمنی و ماسک تنفسی مناسب
- نگهداری در ظروف دربسته و مقاوم در برابر حلال‌ها
- دور نگه داشتن از منابع حرارت، جرقه و شعله
- کار در محیط با تهویه مناسب برای جلوگیری از تجمع بخارات
- در صورت نشت، جمع‌آوری با مواد جاذب غیرقابل اشتعال (مانند خاک رس یا شن) و دفع طبق دستورالعمل‌های زیست‌محیطی
