پارافین
پارافین (Paraffin) نام عمومی گروهی از هیدروکربن‌های اشباع‌شده (آلکان‌ها) است که عمدتاً از تقطیر نفت خام یا در موارد خاص از زغال‌سنگ و گاز طبیعی استخراج می‌شود. این ترکیبات به‌صورت خطی یا شاخه‌دار می‌توانند وجود داشته باشند. پارافین می‌تواند در حالت جامد، نیمه‌جامد یا مایع یافت شود و بر اساس نقطه ذوب، خلوص، وزن مولکولی و گرانروی در گریدهای مختلف صنعتی، دارویی، آرایشی و خوراکی استفاده می‌شود.
پارافین‌های تجاری به دو صورت رایج‌اند:
- پارافین جامد (مورد استفاده در شمع‌سازی، صنایع دارویی و بهداشتی)
- پارافین مایع (شناخته‌شده به عنوان روغن پارافین یا Mineral Oil – در گریدهای بهداشتی، خوراکی و صنعتی)
ساختار شیمیایی پارافین
- فرمول کلی: CₙH₂ₙ₊₂ (نشان‌دهنده ترکیبات آلکانی اشباع‌شده با پیوندهای یگانه)
- ساختار: زنجیره‌ای از اتم‌های کربن و هیدروژن، بدون پیوند دوگانه یا حلقه؛ می‌تواند خطی یا شاخه‌دار باشد
- شماره CAS: بسته به نوع پارافین متغیر است:
- برای پارافین مایع: 8012-95-1
- برای پارافین جامد (موم پارافین): 8002-74-2
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی پارافین
- حالت فیزیکی: پارافین ممکن است به‌صورت مایع (روغنی) یا جامد (بلوک یا پرک سفید) باشد.
- رنگ و بو: معمولاً بی‌رنگ یا سفید، و بی‌بو یا با بوی بسیار ملایم (در گریدهای خالص). در گریدهای پایین ممکن است کمی بو داشته باشد.
- ویسکوزیته (برای پارافین مایع در دمای 40°C): در بازه 2 تا 30 cSt، بسته به وزن مولکولی و نوع گرید.
- نقطه اشتعال: حدود 150°C تا 220°C (برای انواع سنگین بیشتر، برای مایع سبک کمتر).
- حلالیت در آب: نامحلول در آب، اما قابل حل در حلال‌های آلی مانند اتر، کلروفرم و بنزن.
- پایداری شیمیایی: پایدار، غیرفعال (Inert)، مقاوم در برابر اسیدها و بازهای رقیق.
- قابلیت تجزیه‌پذیری زیستی: در طبیعت به‌آرامی تجزیه می‌شود؛ در گریدهای صنعتی ممکن است اثر تجمعی محیطی داشته باشد.
کاربردهای پارافین
صنایع آرایشی و بهداشتی:
پارافین به‌عنوان پایه‌ی مرطوب‌کننده و نرم‌کننده در ساخت کرم‌ها، پمادها، بالم لب، واکس مو، ماسک‌های پارافینی و کرم‌های ماساژ به‌کار می‌رود.
صنایع دارویی:
پارافین در داروسازی برای پوشش‌دهی قرص‌ها، ساخت شیاف‌ها و به‌عنوان حامل (Excipient) در فرمولاسیون داروهای موضعی کاربرد دارد.
صنایع غذایی:
در گرید خوراکی، از پارافین برای پوشش دادن سطح میوه‌ها مانند سیب (پولیش)، پوشش آدامس، پنیرها و مواد غذایی خشک‌شده استفاده می‌شود.
صنایع شمع‌سازی، کبریت، رنگ و لاستیک:
پارافین جامد در ساخت شمع‌های پارافینی، کبریت، واکس کفش، محصولات آب‌بندکننده، ضد رطوبت و افزودنی در لاستیک‌سازی کاربرد دارد.
روان‌کننده صنعتی:
پارافین مایع به‌عنوان روغن روان‌کننده در ماشین‌آلات نساجی، فلزی و چرخ‌دنده‌های سبک به کار می‌رود.
صنعت نفت و حفاری:
از پارافین در حفاری به‌عنوان روغن مته، پوشش ضد خوردگی و کاهش اصطکاک در ابزار حفاری استفاده می‌شود.
مزایای پارافین
-
- بیاثر (Inert)، غیرسمی و بی‌بو در گریدهای بهداشتی
- پایدار در شرایط مختلف دمایی و شیمیایی
- سازگار با پوست انسان – مناسب برای محصولات آرایشی و دارویی
- ارزان، در دسترس، و قابل بازیافت
- مقاوم در برابر اسیدها و بازهای ضعیف
- ماندگاری بالا و طول عمر زیاد در کاربردهای صنعتی
معایب پارافین
- قابل اشتعال، به‌ویژه در حالت مایع یا در مجاورت حرارت زیاد
- منشاء نفتی دارد؛ در برخی کاربردها، نگرانی‌های زیست‌محیطی و پایداری ایجاد می‌کند
- ممکن است در تماس طولانی‌مدت با پوست منافذ را مسدود کرده و باعث آکنه شود
- در گریدهای پایین ممکن است دارای ناخالصی‌هایی مانند گوگرد، نیتروژن یا فلزات سنگین باشد
در صورت سوختن، ممکن است ترکیبات آلاینده مانند دوده یا آلدهیدها تولید کند
