بی‌کربنات سدیم

بی کربنات سدیم (Sodium Bicarbonate) که با نام‌های رایج جوش شیرین، سدیم هیدروژن‌کربنات یا NaHCO₃  شناخته می‌شود، یک ترکیب شیمیایی معدنی سفیدرنگ، بی‌بو، بلوری و جاذب رطوبت است. این ماده در صنایع غذایی، دارویی، آرایشی-بهداشتی، کشاورزی، شوینده‌ها، پتروشیمی، آتش‌نشانی و تصفیه آب کاربردهای گسترده دارد و به‌عنوان تنظیم‌کننده pH، عامل بافر، ضداسید، شوینده ملایم، تضعیف‌کننده شعله و عامل ضدبو شناخته می‌شود.

ساختار شیمیایی بی کربنات سدیم

• فرمول شیمیایی:  NaHCO₃
• نام IUPAC:  Sodium hydrogen carbonate
• ساختار مولکولی:  یونی (Na⁺ + HCO₃⁻)
• شماره CAS:  144-55-8
• ساختار سه‌بعدی: یون هیدروژن‌کربنات مسطح (planar) بوده و در فاز جامد با یون سدیم تشکیل بلورهای یونی پایدار می‌دهد.
• وزن مولکولی:  84.01 g/mol 
• منبع طبیعی: یافت می‌شود در رسوبات طبیعی نظیر نهراکلین (Nahcolite) 

ویژگی‌های بی کربنات سدیم

• حالت فیزیکی: جامد پودری یا بلوری سفیدرنگ
• طعم و بو: بی‌بو، مزه کمی قلیایی
• دمای تجزیه: حدود 270°C
• pH  محلول 1%:  بین 8.2 تا 8.6
• ویسکوزیته: ندارد (جامد است)
• پایداری شیمیایی: پایدار در شرایط عادی – در گرمای بالا به CO₂، Na₂CO₃  و H₂O تجزیه می‌شود

کاربردهای بی کربنات سدیم

• صنایع غذایی (گرید خوراکی –  E500):
  • عامل ورآورنده در تهیه نان و کیک
  • تنظیم‌کننده pH در محصولات غذایی
  • ضداسید در نوشیدنی‌های گازدار و پودرهای فوری
• صنایع دارویی:
  • ضداسید برای درمان سوزش معده و رفلاکس
  • ماده فعال در محلول شست‌وشوی دهان، بینی و لنز
  • بافر در فرمولاسیون قرص‌های جوشان، تزریقی و شربت‌ها
• صنایع شوینده و پاک‌کننده:
  • پاک‌کننده ملایم و ضدبو طبیعی
  • نرم‌کننده آب سخت در پودرهای شوینده
  • جذب‌کننده بو در یخچال و کفش‌ها
• آتش‌نشانی:
  • ماده اصلی در کپسول‌های پودر خشک (Dry Chemical Powder)
  • خنثی‌سازی اسیدهای نشت‌کرده در حوادث شیمیایی
• کشاورزی و دامداری:
  • متعادل‌کننده pH خاک‌های اسیدی
  • تنظیم‌کننده pH خوراک دام و طیور
  • ضدقارچ برای برگ گیاهان
• تصفیه آب و فاضلاب:
  • تنظیم‌کننده pH در پساب صنعتی
  • خنثی‌کننده یون‌های فلزی محلول

مزایای بی کربنات سدیم

• غیرسمی، زیست‌سازگار و قابل‌تجزیه طبیعی
• قابل‌دسترس در گریدهای خوراکی، دارویی و صنعتی
• بی‌خطر برای انسان و محیط‌زیست در دوزهای مجاز
• کاربرد چندمنظوره و هزینه پایین
• پایداری بالا در طولانی‌مدت در صورت نگهداری مناسب
• سازگار با بسیاری از مواد شیمیایی دیگر

معایب بی کربنات سدیم

• حساس به رطوبت – در محیط مرطوب کارایی کاهش می‌یابد
• تجزیه در دمای بالا – نامناسب برای فرآیندهای حرارتی مستقیم
• مصرف زیاد آن ممکن است باعث قلیایی شدن بیش از حد محیط شود
• در برخی کاربردهای خاص نیازمند درجه خلوص بسیار بالا است (مثل دارویی و غذایی)
• غیرمناسب برای سیستم‌های بسته تحت فشار (به‌دلیل تولید CO₂)

ایمنی و نگهداری بی کربنات سدیم

• کد خطر (GHS): ماده‌ای غیرخطرناک طبقه‌بندی می‌شود
• سمیت خوراکی: غیرسمی در دوزهای خوراکی ایمن  (GRAS  توسط  FDA)
• استنشاق: کم‌خطر – گرد پودری ممکن است در دوزهای بالا موجب تحریک مجاری تنفسی شود
• تماس پوستی و چشمی: بی‌خطر – اما تماس طولانی‌مدت می‌تواند باعث خشکی پوست شود

واکنش‌پذیری: پایدار – در دمای بالا به Na₂CO₃ + CO₂ + H₂O تجزیه می‌شود

 نکات ایمنی بیکربنات سدیم

شرایط نگهداری بیکربنات سدیم