انیدرید مالئیک
انیدرید مالئیک یک واسط شیمیایی بسیار مهم با فرمول مولکولی C₄H₂O₃ و شماره CAS: 108-31-6 است. این ترکیب به‌صورت جامد سفید تا بی‌رنگ، با بوی تند و تحریک‌کننده تولید می‌شود و کاربرد وسیعی در صنایع پلی‌استر، رزین، پوشش‌دهی سطوح، داروسازی، کشاورزی و افزودنی‌های صنعتی دارد.
ساختار شیمیایی انیدرید مالئیک
این ماده به‌عنوان انیدرید اسید دوکربوکسیلیک (مالئیک اسید) شناخته می‌شود. ساختار آن یک حلقه پنج‌عضوی ناپایدار است که دارای واکنش‌پذیری بالا بوده و به همین دلیل در واکنش‌های دی‌نیوفیل، پلیمریزاسیون، اصلاح سطح و سنتز مواد شیمیایی آلی بسیار مفید است.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی انیدرید مالئیک
- فرمول شیمیایی: C₄H₂O₃
- CAS Number: 108-31-6
- نام IUPAC: 2,5-Furandione
- ظاهر: پودر یا بلور سفید (گاهی بی‌رنگ)، با بوی تند و تحریک‌کننده
- جرم مولکولی: 06 g/mol
- چگالی (20 °C): ~1.48 g/cm³
- نقطه ذوب: 52–56 °C
- نقطه جوش: ~202 °C در فشار 760 mmHg (با تجزیه)
- فشار بخار (20 °C): ~0.16 mmHg
- حلالیت در آب: حدود 79 g/L در25 °C (به‌سرعت هیدرولیز می‌شود و به اسید مالئیک تبدیل می‌گردد)
- پایداری: حساس به رطوبت، در حضور آب به سرعت هیدرولیز می‌شود
مزایای انیدرید مالئیک
- پیش‌ماده کلیدی در تولید رزین‌های پلی‌استر غیر اشباع (UPR) مورد استفاده در صنعت پوشش‌ها، چاپ و تولید کامپوزیت‌های FRP
- واسط مهم در سنتز مواد شیمیایی مانند 1,4-بوتان‌دی‌اُل، تتراهیدروفوران (THF)، γ-بوتیرولاکتون (GBL) و پلیمرهای تخصصی
- استفاده در تولید پاک‌کننده‌ها، افزودنی‌های کشاورزی، سورفکتانت‌ها و مواد آرایشی
- ماده اولیه در سنتز کوپلیمرهای مهندسی مانند استایرن– مالئیک انیدرید (SMA)
معایب و محدودیت‌ها انیدرید مالئیک
- خورنده و تحریک‌کننده شدید پوست، چشم و دستگاه تنفسی
- ایجاد حساسیت تنفسی و پوستی (Sensitizer)
- قابلیت تشکیل گرد و غبار انفجاری؛ نیاز به شرایط ایمن در انبارداری و حمل‌ونقل
- حساسیت به رطوبت؛ در اثر تماس با آب یا رطوبت هوا، هیدرولیز شده و به اسید مالئیک تبدیل می‌شود
کاربردهای انیدرید مالئیک
- سنتز رزین‌های پلی‌استر غیر اشباع (UPR) برای صنایع FRP، پوشش و چسب‌ها
- تولید پلاستی‌سایزرها و اصلاح‌کننده‌های PVC
- استفاده در داروسازی به‌عنوان واسطه سنتز ترکیبات فعال
- تولید سورفکتانت‌ها، افزودنی‌های کشاورزی، مواد شوینده و محصولات آرایشی
- سنتز کوپلیمرها در صنایع پلاستیک و خودروسازی
ایمنی و نگهداری انیدرید مالئیک
- طبقه‌بندی GHS: خطرناک برای پوست، چشم و دستگاه تنفسی
- کدهای خطر (H-Statements):
- H302: زیان‌آور در صورت بلعیدن
- H314: باعث سوختگی شدید پوست و آسیب جدی به چشم می‌شود
- H317: ممکن است باعث حساسیت پوستی شود
- H335: ممکن است باعث تحریک دستگاه تنفسی شود
- H373: ممکن است در اثر مواجهه طولانی‌مدت به اندام‌ها آسیب برساند
- PPE مورد نیاز:
- دستکش مقاوم در برابر مواد شیمیایی (ترجیحاً نیتریل)
- لباس محافظ شیمیایی
- عینک ایمنی یا شیلد محافظ
- ماسک یا فیلتر تنفسی در محیط‌های دارای گرد و غبار
- شرایط ذخیره‌سازی:
- محیط خشک و خنک
- تهویه مناسب
- بسته‌بندی محکم و مقاوم در برابر رطوبت
- دور از حرارت و منابع اشتعال
- اقدامات اضطراری:
- در تماس با پوست یا چشم: شست‌وشوی فوری با آب فراوان
- در استنشاق بخار یا گرد و غبار: انتقال فرد به هوای تازه
- در بلعیدن: مراجعه فوری به پزشک (بدون القای استفراغ)
