ایزو‌بوتانول
ساختار شیمیایی ایزو‌بوتانول
- فرمول مولکولی: C₄H₁₀O
- نام IUPAC: 2-Methyl-1-propanol
- فرمول ساختاری: (CH₃)₂CHCH₂OH
- نوع الکل: الکل نوع اول شاخه‌دار (branched primary alcohol)
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی ایزو‌بوتانول
- جرم مولی: 74.12 g/mol
- بو: شیرین و نمناک
- نقطه اشتعال: حدود 28°C (بسته به شرایط فشار)
- حلالیت در حلال‌های آلی: به‌راحتی محلول در الکل‌ها، استرها، اترها، کلروفرم و بنزن
- قطبیت: متوسط – دارای گروه هیدروکسیل قطبی و زنجیره هیدروکربنی کوتاه
- فراریت: متوسط – نرخ تبخیر کمتر از متانول و بیشتر از اتانول
- پایداری شیمیایی: در شرایط عادی پایدار؛ در برابر اسیدهای قوی و اکسنده‌ها ناپایدار
- قابلیت اختلاط: با بیشتر حلال‌های آلی کاملاً قابل اختلاط است
کاربردهای ایزو‌بوتانول
حلال صنعتی:- در لاک‌ها، رزین‌ها، چسب‌ها، رنگ‌های پایه حلال
- به‌عنوان حلال در جوهرهای چاپ، پوشش‌های فلزی و لاک‌های خودرویی
- افزایش عدد اکتان در بنزین
- کاهش تشکیل رسوبات در موتورهای احتراقی
- جایگزین زیست‌پذیر متانول در فرمولاسیون سوخت‌های زیستی ترکیبی
- پیش‌ماده در تولید استرها، پلاستی‌سایزرها (نرم‌کننده‌ها)، و سورفکتانت‌ها
- تولید ایزوبوتیل استات، بوتیل اکریلات و سایر ترکیبات آلی معطر
- عامل فرمولاسیون در آفت‌کش‌ها، افزودنی‌های روان‌ساز و مواد استخراجی
- در برخی کاربردهای خاص در تصفیه نفت خام یا جداسازی ترکیبات آلی
مزایای ایزو‌بوتانول
- قدرت حلالیت بالا برای ترکیبات قطبی و غیرقطبی
- بخار متوسط – کنترل تبخیر نسبت به سایر الکل‌ها
- کارایی بالا در سنتز استرهای معطر و صنعتی
- عدد اکتان بالا – مناسب برای جایگزینی یا ترکیب با سوخت‌های فسیلی
- پایداری شیمیایی و محیطی مناسب
معایب ایزو‌بوتانول
- قابل اشتعال – نیاز به نگهداری ایمن و رعایت اصول ایمنی حمل‌ونقل
- سمیت متوسط – تحریک تنفسی و پوستی در تماس مکرر یا غلظت‌های بالا
- حلالیت محدود در آب – نیاز به امولسیفایر یا هم‌زن مناسب
- نسبتاً گران‌تر از نرمال بوتانول در برخی بازارها
ایمنی و نگهداری ایزو‌بوتانول
نام ماده: ایزو‌بوتانول (Isobutanol)
فرمول شیمیایی: C₄H₁₀O
شماره CAS: 78-83-1
خطرات شیمیایی و فیزیکی ایزو‌بوتانول
| نوع خطر | توضیحات |
|---|---|
| قابل اشتعال بالا | ایزو‌بوتانول مایعی با نقطه اشتعال حدود 28°C است و بخارات آن در مجاورت شعله یا جرقه به‌شدت مشتعل می‌شوند. |
| تحریک پوست و چشم | تماس مستقیم با مایع می‌تواند باعث خشکی پوست، التهاب یا سوزش چشم شود. |
| خطر تنفسی | استنشاق بخارات در فضای بسته ممکن است باعث سرگیجه، سردرد، تهوع یا تحریک راه‌های تنفسی شود. |
| آسیب به سیستم عصبی | قرارگیری طولانی‌مدت در معرض بخار ایزو‌بوتانول ممکن است روی سیستم عصبی اثرات مخرب داشته باشد. |
اقدامات ایمنی ایزو‌بوتانول
اقدامات عمومی:
-
در محیط‌هایی با تهویه مناسب کار شود.
-
از ماسک مناسب با فیلتر آلی در کارگاه‌های صنعتی استفاده گردد.
-
استفاده از دستکش مقاوم شیمیایی (نیتریل یا PVC)، عینک ایمنی و روپوش آزمایشگاهی الزامی است.
-
از تماس طولانی‌مدت یا مکرر با پوست خودداری شود.
در صورت نشت:
-
نشت را با جذب‌کننده‌های غیرقابل اشتعال (مثل ورمیکولیت یا ماسه) جمع‌آوری کنید.
-
منطقه را تهویه کرده و منابع جرقه/حرارت را حذف کنید.
-
از تجهیزات ضدجرقه برای جمع‌آوری استفاده شود.
در صورت آتش‌سوزی:
-
برای خاموش کردن، از کف مقاوم الکلی، CO₂، یا پودر خشک استفاده شود.
-
آب پرفشار برای پاشش مستقیم استفاده نشود (پخش آتش را بیشتر می‌کند).
-
تجهیزات اطفای حریق باید ضدجرقه و مجهز به لباس مقاوم در برابر بخارات الکل باشند.
شرایط نگهداری ایزو‌بوتانول
| پارامتر | توصیه |
|---|---|
| دمای نگهداری | بین 5 تا 30 درجه سانتی‌گراد – از سرمای شدید یا گرمای مستقیم دوری شود. |
| ظروف نگهداری | در بشکه‌های فلزی یا ظروف پلی‌اتیلن مقاوم به حلال نگهداری شود. |
| تهویه انبار | انبار باید دارای تهویه دائم و فاقد منابع حرارتی مستقیم باشد. |
| علائم هشدار | ظروف باید با برچسب‌های خطر (قابل اشتعال، تحریک‌کننده) مشخص شوند. |
| دور از مواد ناسازگار | از تماس با مواد اکسیدکننده قوی، اسیدهای غلیظ و کلرات‌ها خودداری شود. |
پرکلرواتیلن
پرکلرواتیلن یا تتراکلرواتیلن یک حلال کلردار با کاربرد وسیع در صنایع خشکشویی، فلزکاری و تولید مواد شیمیایی است. این مایع شفاف و غیرقابل اشتعال به دلیل قدرت حل‌کنندگی بالا و پایداری شیمیایی، جایگاه مهمی در فرآیندهای صنعتی دارد. با این حال، استفاده از آن باید همراه با رعایت کامل نکات ایمنی و محیط‌زیستی باشد.
پرکلرواتیلن با نام شیمیایی تتراکلرواتیلن (Tetrachloroethylene) یک ترکیب آلی کلردار با فرمول شیمیایی C₂Cl₄ است. این ماده شامل دو اتم کربن متصل با پیوند دوگانه و چهار اتم کلر است که موجب پایداری شیمیایی بالا و مقاومت در برابر واکنش‌های اکسیداسیون می‌شود. ساختار مولکولی آن غیرقطبی است و همین ویژگی، حلالیت آن را برای بسیاری از ترکیبات آلی افزایش می‌دهد.
ویژگی‌های پرکلرواتیلن
-
حالت فیزیکی: مایع شفاف و بی‌رنگ
-
بو: بوی تند و مشخص شبیه کلروفرم
-
نقطه جوش: حدود 121°C
-
نقطه ذوب: -22°C
-
چگالی: حدود 1.622 g/cm³ در 20°C
-
فشار بخار: نسبتاً بالا در دمای محیط
-
حلالیت در آب: بسیار کم (تقریباً 150 mg/L)
-
قابلیت حل بالا در چربی‌ها و بسیاری از حلال‌های آلی
کاربردهای پرکلرواتیلن
-
خشکشویی صنعتی – به عنوان حلال اصلی برای تمیز کردن منسوجات و البسه بدون آسیب به بافت.
-
حلال صنعتی – در صنایع رنگ، رزین، چسب و روغن برای حل و پاکسازی.
-
تولید مواد شیمیایی – پیش‌ماده‌ای در سنتز ترکیبات فلوروکربنی و سایر حلال‌ها.
-
صنایع فلزکاری – برای زدودن روغن و گریس از قطعات فلزی قبل از آبکاری یا رنگ.
-
صنایع خودروسازی – پاکسازی قطعات و تجهیزات موتور.
معایب پرکلرواتیلن
-
سمیت و اثرات زیست‌محیطی: قرارگیری طولانی‌مدت می‌تواند باعث آسیب به کبد و سیستم عصبی شود.
-
پتانسیل آلودگی آب‌های زیرزمینی در صورت نشتی.
-
نیاز به سیستم تهویه قوی برای استفاده ایمن.
مزایای پرکلرواتیلن
-
قدرت حلالیت بالا برای چربی‌ها، روغن‌ها و بسیاری از آلودگی‌ها.
-
غیرقابل اشتعال، کاهش خطر آتش‌سوزی در محیط کار.
-
پایداری شیمیایی و عمر طولانی در چرخه مصرف.
-
کارایی بالا در تمیزکاری صنعتی بدون آسیب به سطح یا الیاف.
ایمنی و نگهداری پرکلرواتیلن
-
نگهداری در ظروف دربسته و مقاوم در برابر خوردگی.
-
انبارداری در مکان خنک، خشک و با تهویه مناسب.
-
استفاده از تجهیزات حفاظت فردی شامل دستکش، عینک ایمنی و ماسک مناسب.
-
جلوگیری از تماس مستقیم با پوست و استنشاق بخارات.
-
دفع پسماند طبق مقررات زیست‌محیطی.