1و4 بوتان دی اویل
1و4 بوتان دی اویل (1,4-Butanediol | BDO) یک ترکیب آلی مهم از خانواده دیالها است که به صورت مایعی بیرنگ، شفاف، با ویسکوزیته متوسط و قابل حل در آب شناخته میشود. این ماده به دلیل داشتن دو گروه هیدروکسیل، توانایی واکنشپذیری بالایی دارد و بهعنوان یک ماده اولیه کلیدی در صنایع شیمیایی، پلیمر، رزین و داروسازی مورد استفاده قرار میگیرد.
ساختار شیمیایی 1و4 بوتان دی اویل
-
فرمول مولکولی: C₄H₁₀O₂
-
فرمول ساختاری: HO–CH₂–CH₂–CH₂–CH₂–OH
-
نوع ترکیب: یک دیال خطی متقارن با دو گروه هیدروکسیل در موقعیتهای 1 و 4.
این ساختار باعث میشود که 1و4 بوتان دی اویل بهطور گسترده در واکنشهای پلیمریزاسیون و سنتز شیمیایی استفاده شود.
ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی 1و4 بوتان دی اویل
-
ظاهر: مایع بیرنگ، شفاف و بوی ملایم
-
چگالی (در 20°C): حدود 1.017 g/cm³
-
نقطه جوش: ≈ 230 °C
-
نقطه ذوب: 20.1 °C
-
ویسکوزیته: متوسط، مناسب برای کاربری در صنایع پلیمر
-
حلالیت در آب: کاملاً محلول
-
پایداری شیمیایی: پایدار در شرایط عادی ولی در حضور اسیدهای قوی و عوامل اکسیدکننده واکنشپذیر است.
کاربردهای 1و4 بوتان دی اویل
-
صنایع پلیمر و پلاستیک: تولید پلیاورتانها، پلیاسترها و الاستومرها.
-
رزین و رنگ: بهعنوان حلال و کو-مونومر در رزینهای ترموپلاستیک.
-
صنایع دارویی: سنتز داروهای خاص و مواد واسط داروسازی.
-
صنایع شیمیایی: پیشماده تتراهیدروفوران (THF) و γ-بوتیرولاکتون (GBL).
-
چسب و پوششها: بهبود انعطافپذیری و استحکام مکانیکی.
مزایای فنی و صنعتی 1و4 بوتان دی اویل
-
چندمنظوره بودن در کاربردهای شیمیایی و صنعتی
-
قابلیت انحلال بالا در آب و حلالهای آلی
-
پایداری حرارتی مناسب برای استفاده در فرایندهای مختلف
-
بازار گسترده بهعنوان یک ماده اولیه کلیدی در پلیمر و رزین
معایب و محدودیتهای کاربردی 1و4 بوتان دی اویل
-
قابلیت اشتعال و نیاز به شرایط انبارداری ایمن
-
خطر سمیت در صورت بلع یا استنشاق در غلظتهای بالا
-
حساسیت به نور و اکسیدکنندهها در ذخیرهسازی طولانی مدت
ایمنی و نگهداری (HSE) 1و4 بوتان دی اویل
-
طبقهبندی GHS: مایع قابل اشتعال، تحریککننده چشم و پوست
-
تجهیزات حفاظت فردی (PPE): دستکش مقاوم، عینک ایمنی، ماسک تنفسی در محیطهای بسته
-
شرایط انبارداری: نگهداری در ظروف دربسته، در محیط خشک، خنک و با تهویه مناسب
-
تماس پوستی: شستشو با آب فراوان در صورت تماس مستقیم
-
اقدامات اضطراری: در صورت نشت، از مواد جاذب استفاده و محیط را تهویه کنید.
N- بوتیل استات
N- بوتیل استات یک حلال شیمیایی پرکاربرد با فرمول شیمیایی C₆H₁₂O₂ است که در دسته استرها قرار میگیرد. این ترکیب به دلیل فراریت مناسب، بوی مطبوع و قدرت حلکنندگی بالا در بسیاری از صنایع مانند رنگ و رزین، پوششهای صنعتی، چسبها و محصولات آرایشی مورد استفاده قرار میگیرد.
ساختار شیمیایی N- بوتیل استات
از نظر ساختاری، N- بوتیل استات حاصل استریفیکاسیون بین اسید استیک و N- بوتانول است. این ماده یک مایع بیرنگ، فرار و قابل اشتعال است که بوی آن شبیه به بوی میوههای شیرین (اغلب سیب یا موز) توصیف میشود.
ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی N- بوتیل استات
-
فرمول شیمیایی: C₆H₁₂O₂
-
شماره CAS: 123-86-4
-
جرم مولکولی: 116.16 g/mol
-
چگالی (در 20°C): حدود 0.88 g/cm³
-
نقطه جوش: 126 °C
-
نقطه ذوب: -78 °C
-
حلالیت در آب: کم محلول (تقریباً 0.3 g/100 ml)
-
ظاهر: مایع شفاف، بیرنگ با بوی میوهای خوشایند
کاربردهای N- بوتیل استات
N- بوتیل استات به عنوان یک حلال همهکاره در صنایع مختلف به کار میرود:
-
صنعت رنگ و پوششها: به عنوان حلال اصلی در تولید رنگهای صنعتی و خودرویی.
-
چسبها و رزینها: برای افزایش سیالیت و بهبود خواص خشکشوندگی.
-
صنعت چاپ: در جوهرهای چاپ افست و فلکسو.
-
لوازم آرایشی و بهداشتی: به عنوان حلال در لاک ناخن و اسپریها.
-
صنایع دارویی: در تولید داروها و پوششهای دارویی به عنوان حلال کمکی.
معایب N- بوتیل استات
-
اشتعالپذیری بالا و نیاز به شرایط نگهداری ویژه.
-
امکان ایجاد تحریک در دستگاه تنفسی و پوست در تماس مستقیم.
-
حلالیت محدود در آب که میتواند محدودیتهایی در برخی فرایندها ایجاد کند.
مزایای N- بوتیل استات
-
قدرت حلالیت بالا برای طیف گستردهای از پلیمرها و رزینها.
-
بوی مطبوع میوهای نسبت به بسیاری از حلالهای آلی.
-
فراریت کنترلشده که باعث خشک شدن یکنواخت رنگها و پوششها میشود.
-
کاربرد چندمنظوره در صنایع مختلف از شیمیایی گرفته تا آرایشی.
ایمنی و نگهداری N- بوتیل استات
-
مادهای قابل اشتعال است و باید در ظروف دربسته و در محیطی خنک و تهویهدار نگهداری شود.
-
در زمان کار با این ماده استفاده از دستکش مقاوم به مواد شیمیایی، ماسک و عینک ایمنی توصیه میشود.
-
تماس طولانیمدت با بخارات آن میتواند موجب سردرد، سرگیجه و تحریک چشم و پوست گردد.
-
باید از منابع حرارتی و جرقه به شدت دور نگه داشته شود.
N-پروپیل استات
N-پروپیل استات یک ترکیب آلی از خانواده استرها با فرمول شیمیایی C₅H₁₀O₂ است که بهصورت مایع شفاف و بیرنگ وجود دارد. این ماده به دلیل داشتن بوی میوهای ملایم و خاصیت حلالیت بالا در صنایع مختلف بهعنوان یک حلال آلی پرکاربرد شناخته میشود.
ساختار شیمیایی N-پروپیل استات
N-پروپیل استات از واکنش اسید استیک و الکل N-پروپانول به دست میآید و ساختار آن شامل یک گروه استری (-COO-) است که به زنجیره پروپیل متصل شده است. این ساختار ساده، آن را به یک استر آلی پرکاربرد در صنایع پوشش، رنگ و جوهر تبدیل کرده است.
ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی N-پروپیل استات
-
حالت فیزیکی: مایع شفاف، بیرنگ
-
بوی مشخص: میوهای و خوشایند
-
نقطه جوش: حدود 101°C
-
نقطه ذوب: حدود -95°C
-
چگالی در 20°C: 0.88 g/cm³
-
فشار بخار: متوسط (قابل اشتعال)
-
حلالیت: نامحلول در آب ولی محلول در اغلب حلالهای آلی مانند اتانول و استون
کاربردهای N-پروپیل استات
-
صنایع رنگ و پوشش: بهعنوان حلال سریعالعمل برای رزینها، لاکها و رنگها
-
صنایع جوهر چاپ: بهبود کیفیت چاپ و افزایش سرعت خشک شدن جوهر
-
صنایع چسب و رزین: بهعنوان حلال مؤثر در فرمولاسیون چسبهای صنعتی
-
صنایع دارویی و آرایشی: در تهیه عطرها، اسپریها و محصولات مراقبتی به دلیل بوی مطبوع
-
صنایع پاککنندهها: در تولید شویندههای تخصصی و پاککنندههای صنعتی
معایب N-پروپیل استات
-
اشتعالپذیری بالا و خطر آتشسوزی در شرایط نامناسب
-
تحریککننده چشم، پوست و دستگاه تنفسی در تماس طولانیمدت
-
حلالیت کم در آب که استفاده در برخی فرمولاسیونها را محدود میکند
مزایای N-پروپیل استات
-
قدرت حلالیت بالا برای ترکیبات آلی مختلف
-
بوی ملایم و میوهای که باعث کاربرد بیشتر در صنایع آرایشی و بهداشتی میشود
-
سرعت تبخیر مناسب که آن را در صنایع رنگ و جوهر محبوب کرده است
-
پایداری شیمیایی مناسب در شرایط معمولی
ایمنی و نگهداری N-پروپیل استات
-
این ماده باید در مخازن دربسته و مقاوم در برابر حرارت و نور مستقیم نگهداری شود.
-
از نگهداری در مجاورت شعله، جرقه و منابع گرما باید پرهیز شود.
-
هنگام کار با N-پروپیل استات استفاده از دستکش مقاوم، عینک ایمنی و تهویه مناسب الزامی است.
-
در صورت نشت یا ریختن، باید محیط بهسرعت تهویه و از مواد جذبکننده مناسب استفاده شود.
آمونیاک
آمونیاک (Ammonia) با فرمول شیمیایی NH₃، یک گاز بیرنگ، تندبو و بسیار محلول در آب است که نقش کلیدی در صنایع شیمیایی، کشاورزی، تصفیه آب و ساخت کودهای ازته دارد. آمونیاک یکی از مهمترین ترکیبات پایه در زنجیره تولید مواد نیتروژندار است و هم بهصورت گاز فشرده (آمونیاک بدون آب) و هم بهصورت محلول آمونیاکی در آب (آمونیاک مایع) در بازار عرضه میشود.
ساختار شیمیایی آمونیاک
-
فرمول مولکولی: NH₃
-
ساختار فضایی: سهوجهی هرمی (trigonal pyramidal)
-
زاویه پیوند: حدود 107.8 درجه
-
ویژگی پیوند: یک اتم نیتروژن با سه اتم هیدروژن – دارای جفتالکترون آزاد
ویژگیهای آمونیاک
ویژگی | مقدار یا توضیح |
---|---|
حالت در دمای محیط | گاز (یا مایع فشرده) |
بوی مشخصه | بسیار تند، سوزاننده و نافذ |
نقطه جوش | -33.34 °C |
نقطه ذوب | -77.7 °C |
چگالی گاز (در 0°C) | 0.771 kg/m³ |
چگالی مایع (در -33°C) | 0.6819 g/cm³ |
فشار بخار | بسیار بالا – حدود 8.5 bar در 20°C |
pH محلول آبی (1M) | حدود 11.6 |
حلالیت در آب | بسیار بالا – 1 حجم آب، 700 حجم گاز NH₃ را در خود حل میکند |
انحلالپذیری در اتانول | کم |
کاربردهای آمونیاک
صنایع کشاورزی:
-
تولید کودهای نیتروژنی مانند اوره، نیترات آمونیوم و آمونیوم فسفات
-
تنظیم pH خاکهای اسیدی
صنایع شیمیایی:
-
ماده پایه در تولید اسید نیتریک، آمینها، نیتراتها، سدیم آمید و…
-
سنتز رزینها و ترکیبات آلی نیتروژنه
صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی:
-
جذبکننده CO₂ در فرایند ریفورمینگ
-
استفاده در واحدهای دمولسیون و تصفیه گازها
تصفیه آب و پساب:
-
حذف یونهای فلزی (مانند مس، سرب) از محلول
-
کنترل pH و مهار بوی نامطبوع
صنایع غذایی و دارویی:
-
استفاده محدود بهعنوان عامل ضدعفونی، تنظیمکننده pH
-
تولید جوششیرین و ترکیبات نیتروژنه در داروسازی
صنایع برودتی:
-
آمونیاک یکی از قویترین مبردهای صنعتی (Refrigerants) با نام R-717
مزایای آمونیاک
-
منبع نیتروژن ارزان و مؤثر برای تولید کود
-
مبــرد صنعتی قوی با راندمان بالا در چیلرها و سردخانهها
-
محلول قلیایی مؤثر برای تصفیه آب و حذف فلزات سنگین
-
حلال مناسب برای برخی واکنشهای شیمیایی خاص
-
تولید داخلی آسان از نیتروژن و هیدروژن (فرایند هابر-بوش)
معایب آمونیاک
-
سمیت بالا در استنشاق یا تماس زیاد با پوست
-
اشتعالپذیر در شرایط خاص با هوا
-
بوی بسیار تند و آزاردهنده
-
خورندگی بالا در غلظتهای بالا
-
نیاز به تجهیزات خاص برای نگهداری تحت فشار
ایمنی و نگهداری آمونیاک
مورد | توصیه ایمنی |
---|---|
طبقهبندی GHS | H331 (استنشاق سمی)، H314 (سوزش شدید پوست و چشم) |
تجهیزات ایمنی (PPE) | ماسک فیلتر آمونیاک، دستکش مقاوم، عینک محافظ |
تهویه محیط | اجباری – استفاده در فضای بسته ممنوع مگر با سیستم تهویه فعال |
خطر آتشسوزی | آمونیاک خودبهخود شعلهور نمیشود ولی در ترکیب با هوا قابل انفجار است |
شرایط نگهداری | مخازن فولادی مقاوم، دور از رطوبت، در دمای کنترلشده و دارای سیستم نشتیابی |
حمل و نقل صنعتی | با تانکرهای تحت فشار – طبقهبندی خطرناک (UN 1005) |
اسپن 20
اسپن 20 یا سوربیتان مونو لورات (Sorbitan Monolaurate) یک امولسیفایر غیر یونی است که به دلیل داشتن تعادل آبدوستی و چربیدوستی (HLB) پایین، در فرمولاسیون امولسیونهای آب در روغن (W/O) به کار میرود. این ماده با منشاء طبیعی (بر پایه سوربیتول و اسید لوریک) ساخته شده و در صنایع غذایی، آرایشی-بهداشتی، دارویی و صنعتی به عنوان عامل پایدارکننده، همگنکننده و نرمکننده کاربرد دارد.
ساختار شیمیایی اسپن 20
فرمول مولکولی: C₂₄H₄₆O₆
جرم مولکولی: ≈ 430.6 g/mol
ساختار: اسپن 20 یک استر حاصل از واکنش سوربیتول و اسید لوریک است. این ساختار شامل زنجیره چرب آبگریز و گروههای هیدروکسیل آبدوست بوده که خاصیت امولسیفایری آن را ایجاد میکند.
ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی اسپن 20
-
ظاهر: مایع یا نیمهجامد زرد تا کهربایی با بوی ملایم چربی
-
شاخص HLB: حدود 8.6 – مناسب برای امولسیونهای W/O
-
چگالی (در 25°C): حدود 1.03 g/cm³
-
نقطه ذوب: تقریباً 25°C
-
حلالیت: نامحلول در آب، محلول در روغنها و حلالهای آلی
-
پایداری: مقاوم در pH بین 4 تا 9
-
ویسکوزیته: متوسط، مناسب برای فرمولاسیونهای پایدار
کاربردهای اسپن 20
-
صنایع غذایی
-
به عنوان امولسیفایر و پایدارکننده در سسها، شکلات، بستنی و محصولات لبنی
-
بهبود بافت، جلوگیری از کریستالیزاسیون و افزایش ماندگاری
-
-
صنایع آرایشی و بهداشتی
-
در کرمها، لوسیونها، بالمها و محصولات مراقبت از پوست به عنوان نرمکننده و پایدارکننده فاز روغنی
-
ایجاد حس ابریشمی روی پوست و کاهش چسبندگی
-
-
صنایع دارویی
-
کمک به حل شدن مواد فعال روغنی در داروهای مایع یا نیمهجامد
-
افزایش پایداری امولسیونهای دارویی
-
-
کاربردهای صنعتی
-
در روانکارها، رنگها و پوششها به عنوان عامل همگنکننده
-
در محصولات کشاورزی برای بهبود پخشپذیری مواد فعال
-
معایب اسپن 20
-
عملکرد محدود در امولسیونهای O/W به دلیل HLB پایین
-
عدم انحلال در آب که نیاز به ترکیب با امولسیفایرهای دیگر دارد
-
حساسیت احتمالی در برخی افراد با پوست بسیار حساس
مزایای اسپن 20
-
منشأ طبیعی و سازگار با محیط زیست
-
پایداری بالا در گستره وسیع pH و دما
-
بهبود بافت و افزایش ماندگاری محصولات
-
سازگاری با سایر امولسیفایرها برای ایجاد سیستمهای پایدار
-
غیر سمی و تایید شده توسط استانداردهای بینالمللی (مانند FDA و EFSA)
ایمنی و نگهداری اسپن 20
-
طبقهبندی خطر: غیر خطرناک در استفاده معمولی
-
حفاظت فردی (PPE): استفاده از دستکش و عینک ایمنی هنگام کار در مقیاس صنعتی
-
شرایط نگهداری:
-
در ظروف دربسته و مقاوم به رطوبت
-
در محیط خنک (15–25°C) و دور از نور مستقیم خورشید
-
-
نکات ایمنی: در صورت تماس با چشم، سریعاً با آب شستشو داده شود.
اسپن 40
اسپن 40 با نام شیمیایی Sorbitan Monopalmitate یک امولسیفایر غیریونی است که از واکنش اسید پالمیتیک با سوربیتول مشتق میشود. این ماده به دلیل سازگاری بالا با روغنها و چربیها، بهعنوان یک عامل پایداری امولسیون در صنایع غذایی، آرایشی-بهداشتی و دارویی به کار میرود. اسپن 40 به صورت پودر یا موم زرد تا قهوهای روشن عرضه میشود و در روغنهای گیاهی و حلالهای آلی محلول است ولی در آب عملاً نامحلول است.
ساختار شیمیایی اسپن 40
-
نام شیمیایی: سوربیتان مونوپالمیتات
-
فرمول شیمیایی: C₂₂H₄₂O₆
-
شماره CAS: 26266-57-9
-
نوع ترکیب: استر غیریونی حاصل از استری شدن سوربیتول با اسید پالمیتیک
-
دسته شیمیایی: امولسیفایر غیریونی با HLB حدود 6.7
ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی اسپن 40
-
ظاهر فیزیکی: موم یا پودر زرد کمرنگ تا قهوهای روشن
-
بو: ملایم، تقریباً بیبو
-
چگالی (در 20°C): حدود 1.03 g/cm³
-
نقطه ذوب: حدود 42–47 °C
-
حلالیت: محلول در روغنها و حلالهای آلی، نامحلول در آب
-
HLB: تقریباً 6.7 (مناسب برای امولسیونهای آب در روغن W/O)
-
پایداری حرارتی: پایدار تا دمای فرآیندهای معمول غذایی و آرایشی
کاربردهای اسپن 40
-
صنایع غذایی:
-
بهبود بافت و پایداری در شکلات، مارگارین و محصولات قنادی
-
جلوگیری از کریستالیزاسیون قند و چربی
-
-
صنایع آرایشی و بهداشتی:
-
امولسیفایر در کرمها، لوسیونها و محصولات مراقبت پوست
-
بهبود جذب روغنها و فاز چرب فرمولاسیون
-
-
صنایع دارویی:
-
کمک به پایداری داروهای مایع و نیمهجامد
-
افزایش زیستدسترسی ترکیبات لیپوفیل
-
-
صنایع شیمیایی:
-
پایدارکننده امولسیون در روغنهای صنعتی و روانکارها
-
معایب اسپن 40
-
نامحلول بودن در آب که نیاز به ترکیب با توئینها یا امولسیفایرهای HLB بالا دارد
-
در غلظتهای بالا ممکن است باعث تغییر بافت محصول شود
-
استفاده در محصولات خوراکی باید تحت استانداردهای بینالمللی (مانند FAO/WHO) باشد
مزایای اسپن 40
-
سازگاری بالا با روغنها و چربیهای گیاهی و حیوانی
-
پایداری حرارتی مناسب در فرآیندهای تولید
-
غیرسمی و بیخطر در غلظتهای مجاز
-
بهبود بافت و ظاهر محصول نهایی
-
افزایش ماندگاری امولسیونها
ایمنی و نگهداری اسپن 40
-
ایمنی: در غلظتهای مجاز ایمن است، اما بلع مستقیم یا تماس طولانی با پوست توصیه نمیشود.
-
PPE (تجهیزات حفاظت فردی): دستکش، ماسک گردوغبار و عینک ایمنی در هنگام کار با پودر یا موم جامد
-
شرایط نگهداری:
-
در ظروف دربسته، به دور از نور مستقیم خورشید و رطوبت
-
دمای نگهداری بین 15–30 °C
-
دور از منابع حرارتی و مواد اکسیدکننده قوی
-
اسپن 60
اسپن 60 (Sorbitan Monostearate) یک امولسیفایر غیریونی است که از واکنش سوربیتول با اسید استئاریک بهدست میآید. این ماده بهدلیل سازگاری بالا با روغنها و توانایی پایدارسازی امولسیونهای آب در روغن (W/O) بهطور گسترده در صنایع غذایی، آرایشی، دارویی و شیمیایی استفاده میشود. ظاهر آن بهصورت موم یا پودر زرد کمرنگ بوده و بهخوبی در روغنها و حلالهای آلی حل میشود اما در آب عملاً نامحلول است.
ساختار شیمیایی اسپن 60
-
نام شیمیایی: سوربیتان مونو استئارات
-
فرمول شیمیایی: C₂₄H₄₆O₆
-
شماره CAS: 1338-41-6
-
نوع ترکیب: استر غیریونی حاصل از استری شدن سوربیتول با اسید استئاریک
-
HLB: حدود 4.7 – مناسب برای امولسیونهای W/O
ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی اسپن 60
-
ظاهر فیزیکی: موم جامد زرد کمرنگ تا قهوهای روشن
-
بو: ملایم و تقریباً بیبو
-
چگالی (در 20°C): حدود 1.03 g/cm³
-
نقطه ذوب: 53–57 °C
-
حلالیت: نامحلول در آب، محلول در روغنها و حلالهای آلی
-
پایداری حرارتی: مقاوم در برابر دماهای فرآیندی معمول در صنایع غذایی و آرایشی
کاربردهای اسپن 60
-
صنایع غذایی:
-
بهبود بافت و پایداری محصولات مانند مارگارین، خامههای غیرلبنی، شکلات و کیک
-
جلوگیری از کریستالیزاسیون چربی
-
-
صنایع آرایشی و بهداشتی:
-
امولسیفایر در کرمها، لوسیونها و بالمها
-
افزایش پایداری ترکیبات روغنی در فرمولاسیونها
-
-
صنایع دارویی:
-
کمک به انتشار کنترلشده مواد فعال دارویی
-
بهبود پایداری سوسپانسیونها و کرمهای دارویی
-
-
صنایع شیمیایی:
-
پایدارکننده در روانکارها، روغنهای صنعتی و واکسها
-
معایب اسپن 60
-
نامحلول بودن در آب که نیاز به ترکیب با امولسیفایرهای HLB بالا دارد
-
در مصرف بیشازحد میتواند بافت محصول را تغییر دهد
-
محدودیتهای استفاده در صنایع غذایی و دارویی طبق استانداردهای بینالمللی
مزایای اسپن 60
-
سازگاری بالا با چربیها و روغنها
-
پایداری حرارتی خوب در فرآیندهای تولید
-
غیرسمی و بیخطر در دوزهای مجاز
-
افزایش ماندگاری و کیفیت امولسیونها
-
قابلیت ترکیبپذیری بالا با سایر امولسیفایرها
ایمنی و نگهداری اسپن 60
-
ایمنی: در غلظتهای مجاز ایمن است، ولی تماس مستقیم طولانی با پوست یا چشم توصیه نمیشود.
-
PPE: دستکش، ماسک و عینک ایمنی در حین کار
-
شرایط نگهداری:
-
در ظروف دربسته و مقاوم
-
بهدور از رطوبت و نور مستقیم خورشید
-
دمای نگهداری بین 15–30 °C
-
دور از مواد اکسیدکننده قوی
-
ان هگزان
فرمول و ساختار شیمیایی انهگزان
فرمول مولکولی انهگزان C₆H₁₄ است و جرم مولی آن 86.18 گرم بر مول میباشد. ساختار آن شامل یک زنجیره خطی از شش اتم کربن با پیوندهای یگانه است، که هر کربن با تعداد مناسبی از اتمهای هیدروژن اشباع شده است. فرمول ساختاری آن به صورت CH₃–(CH₂)₄–CH₃ نمایش داده میشود. نام IUPAC این ترکیب Hexane است. در مورد ایزومر خطی، از پیشوند "n-" استفاده میشود و به آن n-Hexane گفته میشود. انهگزان یکی از چند ایزومر هگزان است و ایزومرهای دیگر آن مانند 2-متیلپنتان و 3-متیلپنتان نیز در مخلوطهای صنعتی یافت میشوند.ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی انهگزان
ظاهر فیزیکی: مایعی بیرنگ و با بوی ملایم شبیه بنزین است. نقطه جوش:68.7 درجه سانتیگراد ویسکوزیته سینماتیک: ۰.۳۱ cP در دمای ۲۵ درجه سانتیگراد است. حلالیت در آب: بسیار پایین است و در دمای اتاق تنها حدود ۹.۵ میلیگرم در لیتر حل میشود. نقطه اشتعال (Flash Point): بسیار پایین و حدود ۲۲- درجه سانتیگراد است، به همین دلیل بهشدت قابل اشتعال است. ضریب LogP: حدود ۳.۹ تا ۴.۱ است که نشاندهنده چربیدوستی بسیار بالا و میل زیاد برای حل شدن در فازهای آلی میباشد.کاربردهای صنعتی انهگزان
انهگزان یکی از رایجترین حلالهای آلی غیرقطبی در صنایع مختلف است: صنایع غذایی:- استخراج روغنهای گیاهی از دانههایی مانند سویا، کلزا، پنبهدانه و آفتابگردان
- جداسازی چربی در فرآوری محصولات غذایی (در حد صنعتی، باقیمانده باید کاملاً حذف شود)
- حلال در ساخت ترکیبات دارویی
- استخراج مواد مؤثره گیاهان
- شستشو و کریستالسازی مواد فعال دارویی (API)
- رقیقکننده برای چسبهای صنعتی
- حلکننده لاستیک، پلیمرهای الاستومری و برخی رزینها
- پاککننده سطحی قطعات الکترونیکی حساس
- شستشوی شیشهجات آزمایشگاهی (در شرایط خاص، با تهویه مناسب)
مزایای انهگزان
انهگزان دارای چندین مزیت کاربردی است:- قدرت حلالیت بالا برای ترکیبات آلی غیرقطبی مانند روغنها، چربیها و رزینها
- تبخیر سریع و فراریت زیاد که امکان خشک شدن سریع سطوح را فراهم میکند
- دسترسی آسان و قیمت نسبتاً پایین در مقیاس صنعتی
- بیرنگ بودن و بوی کم (در غلظتهای پایین)
- عدم باقیماندن محسوس پس از تبخیر کامل
معایب انهگزان
در کنار مزایا، انهگزان دارای معایب قابل توجهی نیز هست که در استفاده صنعتی و آزمایشگاهی باید به دقت مدیریت شوند:- بسیار قابل اشتعال بوده و بخارات آن در دمای اتاق بهراحتی با جرقه مشتعل میشوند
- سمیت عصبی (نوروتوکسیک) در مواجهه مزمن، بهویژه در مواجهه شغلی – ممکن است باعث پلینوریت محیطی، ضعف عضلانی و بیحسی دست و پا شود
- آلودگی زیستمحیطی بالا در صورت نشت یا دفع نامناسب؛ میتواند خاک و آبهای سطحی را آلوده کند
- قابلیت امتزاج بسیار پایین با آب که حذف آن از محیط آبی را دشوار میسازد
- تجمعپذیری زیستی در صورت تماس طولانیمدت با محیط زیست
ایمنی و نگهداری انهگزان
طبقهبندی خطر GHS: H225 (مایع و بخار بهشدت قابل اشتعال)، H336 (ممکن است باعث خوابآلودگی و سرگیجه شود)، H304 (ممکن است در صورت بلع و ورود به ریه خطرناک باشد) تجهیزات حفاظت فردی (PPE): دستکش نیتریل، عینک ایمنی، ماسک نیمصورت با فیلتر آلی (A-type)، روپوش ضدحلال تهویه محیط: الزامی – استفاده در هود شیمیایی یا فضای باز توصیه میشود. انبارداری ایمن: در ظروف فلزی یا HDPE مقاوم به حلال، در محیط خنک، خشک و دور از منابع حرارتی، شعله، جرقه و نور مستقیم آفتاب نگهداری شود.اقدامات اضطراری: در صورت نشت، محل را با خاک جاذب یا ورمیکولیت بپوشانید و فوراً تهویه کنید. تماس با پوست و چشم باید فوراً با آب فراوان شسته شود. در صورت بلع، از تحریک استفراغ خودداری و به فوریت پزشکی مراجعه شود.
ایزوپروپیل استات
ایزوپروپیل استات IsoPropyl Acetate یک ترکیب آلی و حلال استری پرکاربرد با فرمول شیمیایی C₅H₁₀O₂ است که به دلیل بوی میوهای و خواص تبخیر سریع، در صنایع مختلف بهویژه در تولید پوششها، رنگها، چسبها و محصولات دارویی استفاده میشود. این ماده شیمیایی یکی از حلالهای محبوب در میان تولیدکنندگان به شمار میآید زیرا ضمن کارایی بالا، ایمنی نسبی بیشتری در مقایسه با برخی حلالهای مشابه دارد.
ساختار شیمیایی ایزوپروپیل استات
ایزوپروپیل استات یک استر آلیفاتیک است که از واکنش بین اسید استیک و ایزوپروپانول به دست میآید. ساختار آن شامل یک گروه استات (–COOCH₃) و یک زنجیره ایزوپروپیل (–CH(CH₃)₂) است. این ساختار باعث ایجاد خاصیت فراریت بالا، بوی ملایم و قدرت حلالیت مطلوب میشود.
ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی ایزوپروپیل استات
-
فرمول مولکولی: C₅H₁₀O₂
-
جرم مولکولی: 102.13 g/mol
-
ظاهر: مایع بیرنگ با بوی میوهای
-
نقطه جوش: حدود 88-90 °C
-
نقطه اشتعال: 2 °C
-
چگالی (در 20°C): 0.87 g/cm³
-
حلالیت در آب: کم محلول، اما بهخوبی در حلالهای آلی حل میشود
-
فراریت: بالا
کاربردهای ایزوپروپیل استات
-
صنعت رنگ و پوششها: بهعنوان حلال سریعالفرار برای تولید رنگهای صنعتی، پوششهای چوب و لاکها.
-
چسبها و رزینها: افزایش کیفیت و کاهش زمان خشک شدن محصولات.
-
صنعت داروسازی: بهعنوان حلال در فرمولاسیون برخی داروها و عصارهگیری.
-
محصولات بهداشتی و آرایشی: در اسپریها، لاک پاککنها و عطرها.
-
صنعت چاپ: بهعنوان حلال جوهر و بهبود کیفیت چاپ.
معایب ایزوپروپیل استات
-
قابلیت اشتعال بسیار بالا که نیازمند رعایت نکات ایمنی در انبارش است.
-
فراریت زیاد که میتواند در محیطهای بسته موجب آلودگی هوا و ایجاد خطر استنشاقی شود.
-
حلالیت کم در آب که بازیافت و جداسازی آن را دشوار میسازد.
مزایای ایزوپروپیل استات
-
بوی میوهای خوشایند که آن را برای استفاده در صنایع بهداشتی و آرایشی مناسب میکند.
-
قدرت تبخیر بالا که سرعت خشک شدن محصولات را افزایش میدهد.
-
سازگاری با بسیاری از پلیمرها و رزینها.
-
کاربرد گسترده در صنایع متنوع (از رنگ و پوشش گرفته تا دارویی و آرایشی).
ایمنی و نگهداری ایزوپروپیل استات
-
شرایط انبارش: در ظروف دربسته و مقاوم در برابر خوردگی، دور از نور خورشید و منابع حرارتی نگهداری شود.
-
ایمنی در کار: استفاده از تهویه مناسب، دستکش مقاوم در برابر مواد شیمیایی و عینک ایمنی ضروری است.
-
خطرات استنشاقی: استنشاق بخارات میتواند منجر به سرگیجه، سردرد و تحریک دستگاه تنفسی شود.
-
قابلیت اشتعال: باید از هرگونه جرقه یا شعله باز دور نگه داشته شود.
بوتیل استات
بوتیل استات یک حلال شیمیایی پرکاربرد با فرمول شیمیایی C₆H₁₂O₂ است که به دلیل بوی میوهای و فرّاریت بالا، در صنایع مختلف از جمله رنگ، پوشش، چاپ و تولید محصولات آرایشی ـ بهداشتی مورد استفاده قرار میگیرد. این ماده در دسته استرها قرار میگیرد و به دلیل خواص فیزیکی و شیمیایی مناسب، جایگاه ویژهای در بازار جهانی مواد اولیه شیمیایی دارد.
ساختار شیمیایی بوتیل استات
بوتیل استات حاصل واکنش بوتانول و اسید استیک است و در گروه استرها طبقهبندی میشود.
-
فرمول مولکولی: C₆H₁₂O₂
-
ساختار: شامل یک زنجیره بوتیل متصل به گروه استات است.
-
شماره CAS: 123-86-4
این ساختار باعث ایجاد خواص حلالیت بالا و فرّاریت کنترلشده میشود که برای فرآیندهای صنعتی بسیار ارزشمند است.
ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی بوتیل استات
-
ظاهر: مایع بیرنگ با بوی شیرین و میوهای
-
جرم مولکولی: 116.16 g/mol
-
نقطه جوش: حدود 126 °C
-
چگالی (در 20°C): 0.88 g/cm³
-
حلالیت در آب: بسیار کم (حدود 0.7 g/L در 25 °C)
-
نقطه اشتعال: 22 °C (مایع قابل اشتعال)
-
ویژگی شیمیایی: واکنشپذیر با اکسیدکنندههای قوی
کاربردهای بوتیل استات
بوتیل استات به دلیل خواص ویژهاش، در صنایع گوناگون به کار گرفته میشود:
-
بهعنوان حلال رنگها، لاکها و پوششهای صنعتی
-
در صنعت چاپ و جوهرها به دلیل تبخیر یکنواخت
-
در تولید چسبها و رزینها
-
بهعنوان حلال در محصولات آرایشی و لاک ناخن
-
در صنایع دارویی و شیمیایی بهعنوان حلال فرمولاسیون
معایب بوتیل استات
-
قابل اشتعال بودن بالا (نیازمند شرایط ذخیرهسازی ویژه)
-
حلالیت کم در آب که در برخی کاربردها محدودیت ایجاد میکند
-
میتواند در صورت تماس طولانی، تحریک پوستی و تنفسی ایجاد کند
-
در مقادیر زیاد، اثرات مخرب زیستمحیطی دارد
مزایای بوتیل استات
-
بوی خوشایند و میوهای (در مقایسه با بسیاری از حلالها)
-
تبخیر یکنواخت و کنترلشده، مناسب برای کاربردهای پوششی
-
قدرت حلالیت بالا برای رزینها، رنگها و پلیمرها
-
قابلیت استفاده گسترده در صنایع مختلف
-
کیفیت بالا در ترکیب با سایر حلالها برای بهبود فرمولاسیون
ایمنی و نگهداری بوتیل استات
به دلیل ماهیت قابل اشتعال و فرّار، رعایت نکات ایمنی در نگهداری بوتیل استات بسیار ضروری است:
-
نگهداری در ظروف دربسته و مقاوم در برابر حلالها
-
دور از حرارت، شعله مستقیم و منابع جرقه
-
استفاده از تجهیزات تهویه مناسب در انبارها
-
استفاده از دستکش، ماسک و عینک ایمنی هنگام کار
-
رعایت استانداردهای HSE برای حملونقل مواد شیمیایی
بیکربنات سدیم
ساختار شیمیایی بی کربنات سدیم
- فرمول شیمیایی: NaHCO₃
- نام IUPAC: Sodium hydrogen carbonate
- ساختار مولکولی: یونی (Na⁺ + HCO₃⁻)
- شماره CAS: 144-55-8
- ساختار سهبعدی: یون هیدروژنکربنات مسطح (planar) بوده و در فاز جامد با یون سدیم تشکیل بلورهای یونی پایدار میدهد.
- وزن مولکولی: 84.01 g/mol
- منبع طبیعی: یافت میشود در رسوبات طبیعی نظیر نهراکلین (Nahcolite)
ویژگیهای بی کربنات سدیم
- حالت فیزیکی: جامد پودری یا بلوری سفیدرنگ
- طعم و بو: بیبو، مزه کمی قلیایی
- دمای تجزیه: حدود 270°C
- pH محلول 1%: بین 8.2 تا 8.6
- ویسکوزیته: ندارد (جامد است)
- پایداری شیمیایی: پایدار در شرایط عادی – در گرمای بالا به CO₂، Na₂CO₃ و H₂O تجزیه میشود
کاربردهای بی کربنات سدیم
- صنایع غذایی (گرید خوراکی - E500):
- عامل ورآورنده در تهیه نان و کیک
- تنظیمکننده pH در محصولات غذایی
- ضداسید در نوشیدنیهای گازدار و پودرهای فوری
- صنایع دارویی:
- ضداسید برای درمان سوزش معده و رفلاکس
- ماده فعال در محلول شستوشوی دهان، بینی و لنز
- بافر در فرمولاسیون قرصهای جوشان، تزریقی و شربتها
- صنایع شوینده و پاککننده:
- پاککننده ملایم و ضدبو طبیعی
- نرمکننده آب سخت در پودرهای شوینده
- جذبکننده بو در یخچال و کفشها
- آتشنشانی:
- ماده اصلی در کپسولهای پودر خشک (Dry Chemical Powder)
- خنثیسازی اسیدهای نشتکرده در حوادث شیمیایی
- کشاورزی و دامداری:
- متعادلکننده pH خاکهای اسیدی
- تنظیمکننده pH خوراک دام و طیور
- ضدقارچ برای برگ گیاهان
- تصفیه آب و فاضلاب:
- تنظیمکننده pH در پساب صنعتی
- خنثیکننده یونهای فلزی محلول
مزایای بی کربنات سدیم
- غیرسمی، زیستسازگار و قابلتجزیه طبیعی
- قابلدسترس در گریدهای خوراکی، دارویی و صنعتی
- بیخطر برای انسان و محیطزیست در دوزهای مجاز
- کاربرد چندمنظوره و هزینه پایین
- پایداری بالا در طولانیمدت در صورت نگهداری مناسب
- سازگار با بسیاری از مواد شیمیایی دیگر
معایب بی کربنات سدیم
- حساس به رطوبت – در محیط مرطوب کارایی کاهش مییابد
- تجزیه در دمای بالا – نامناسب برای فرآیندهای حرارتی مستقیم
- مصرف زیاد آن ممکن است باعث قلیایی شدن بیش از حد محیط شود
- در برخی کاربردهای خاص نیازمند درجه خلوص بسیار بالا است (مثل دارویی و غذایی)
- غیرمناسب برای سیستمهای بسته تحت فشار (بهدلیل تولید CO₂)
ایمنی و نگهداری بی کربنات سدیم
- کد خطر (GHS): مادهای غیرخطرناک طبقهبندی میشود
- سمیت خوراکی: غیرسمی در دوزهای خوراکی ایمن (GRAS توسط FDA)
- استنشاق: کمخطر – گرد پودری ممکن است در دوزهای بالا موجب تحریک مجاری تنفسی شود
- تماس پوستی و چشمی: بیخطر – اما تماس طولانیمدت میتواند باعث خشکی پوست شود
واکنشپذیری: پایدار – در دمای بالا به Na₂CO₃ + CO₂ + H₂O تجزیه میشود
نکات ایمنی بیکربنات سدیم
استفاده از ماسک تنفسی در محیطهای گرد و غبارآلود صنعتی |
|
---|---|
دستکش محافظ هنگام کار با حجم زیاد | |
عینک ایمنی در خطوط تولید و محیطهای پودری | |
تهویه مناسب در انبار یا فضای بسته | |
عدم تماس مستقیم با اسیدها (ایجاد واکنش شدید و کف) | |
شرایط نگهداری بیکربنات سدیم
پارامتر | شرایط توصیهشده |
---|---|
دمای نگهداری | بین ۱۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد |
رطوبت محیط | خشک و کم رطوبت (رطوبت باعث کلوخه شدن پودر میشود) |
نور و تابش مستقیم | دور از نور مستقیم خورشید |
بستهبندی مناسب | کیسههای چندلایه پلیپروپیلن یا کاغذ کرافت با لایه ضد رطوبت |
محل نگهداری | انبار سرپوشیده، دارای تهویه و دور از مواد اسیدی |
برچسبگذاری | خوانا و استاندارد (تاریخ تولید، گرید، هشدارهای ایمنی و شرایط نگهداری) |
پارافین
- پارافین جامد (مورد استفاده در شمعسازی، صنایع دارویی و بهداشتی)
- پارافین مایع (شناختهشده به عنوان روغن پارافین یا Mineral Oil – در گریدهای بهداشتی، خوراکی و صنعتی)
ساختار شیمیایی پارافین
- فرمول کلی: CₙH₂ₙ₊₂ (نشاندهنده ترکیبات آلکانی اشباعشده با پیوندهای یگانه)
- ساختار: زنجیرهای از اتمهای کربن و هیدروژن، بدون پیوند دوگانه یا حلقه؛ میتواند خطی یا شاخهدار باشد
- شماره CAS: بسته به نوع پارافین متغیر است:
- برای پارافین مایع: 8012-95-1
- برای پارافین جامد (موم پارافین): 8002-74-2
ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی پارافین
- حالت فیزیکی: پارافین ممکن است بهصورت مایع (روغنی) یا جامد (بلوک یا پرک سفید) باشد.
- رنگ و بو: معمولاً بیرنگ یا سفید، و بیبو یا با بوی بسیار ملایم (در گریدهای خالص). در گریدهای پایین ممکن است کمی بو داشته باشد.
- ویسکوزیته (برای پارافین مایع در دمای 40°C): در بازه 2 تا 30 cSt، بسته به وزن مولکولی و نوع گرید.
- نقطه اشتعال: حدود 150°C تا 220°C (برای انواع سنگین بیشتر، برای مایع سبک کمتر).
- حلالیت در آب: نامحلول در آب، اما قابل حل در حلالهای آلی مانند اتر، کلروفرم و بنزن.
- پایداری شیمیایی: پایدار، غیرفعال (Inert)، مقاوم در برابر اسیدها و بازهای رقیق.
- قابلیت تجزیهپذیری زیستی: در طبیعت بهآرامی تجزیه میشود؛ در گریدهای صنعتی ممکن است اثر تجمعی محیطی داشته باشد.
کاربردهای پارافین
صنایع آرایشی و بهداشتی: پارافین بهعنوان پایهی مرطوبکننده و نرمکننده در ساخت کرمها، پمادها، بالم لب، واکس مو، ماسکهای پارافینی و کرمهای ماساژ بهکار میرود. صنایع دارویی: پارافین در داروسازی برای پوششدهی قرصها، ساخت شیافها و بهعنوان حامل (Excipient) در فرمولاسیون داروهای موضعی کاربرد دارد. صنایع غذایی: در گرید خوراکی، از پارافین برای پوشش دادن سطح میوهها مانند سیب (پولیش)، پوشش آدامس، پنیرها و مواد غذایی خشکشده استفاده میشود. صنایع شمعسازی، کبریت، رنگ و لاستیک: پارافین جامد در ساخت شمعهای پارافینی، کبریت، واکس کفش، محصولات آببندکننده، ضد رطوبت و افزودنی در لاستیکسازی کاربرد دارد. روانکننده صنعتی: پارافین مایع بهعنوان روغن روانکننده در ماشینآلات نساجی، فلزی و چرخدندههای سبک به کار میرود. صنعت نفت و حفاری: از پارافین در حفاری بهعنوان روغن مته، پوشش ضد خوردگی و کاهش اصطکاک در ابزار حفاری استفاده میشود.مزایای پارافین
-
- بیاثر (Inert)، غیرسمی و بیبو در گریدهای بهداشتی
- پایدار در شرایط مختلف دمایی و شیمیایی
- سازگار با پوست انسان – مناسب برای محصولات آرایشی و دارویی
- ارزان، در دسترس، و قابل بازیافت
- مقاوم در برابر اسیدها و بازهای ضعیف
- ماندگاری بالا و طول عمر زیاد در کاربردهای صنعتی
معایب پارافین
- قابل اشتعال، بهویژه در حالت مایع یا در مجاورت حرارت زیاد
- منشاء نفتی دارد؛ در برخی کاربردها، نگرانیهای زیستمحیطی و پایداری ایجاد میکند
- ممکن است در تماس طولانیمدت با پوست منافذ را مسدود کرده و باعث آکنه شود
- در گریدهای پایین ممکن است دارای ناخالصیهایی مانند گوگرد، نیتروژن یا فلزات سنگین باشد