دی‌متیل ترفتالات (DMT) یک ترکیب آلی با فرمول شیمیایی C₈H₁₀O₄ است. این ترکیب یک استر از اسید ترفتالیک و متانول بوده و عمدتاً به عنوان یک واسطه کلیدی در تولید الیاف پلی‌استر و پلاستیک‌ها استفاده می‌شود. DMT نقش مهمی در تولید پلی‌اتیلن ترفتالات (PET) دارد که به طور گسترده در ساخت بطری‌های پلاستیکی، فیلم‌ها و الیاف به کار می‌رود.
ساختار
ساختار دی‌متیل ترفتالات (DMT) از یک حلقه بنزن (C₆H₆) تشکیل شده که دو گروه استری (-COOCH₃) در موقعیت پارا (مقابل یکدیگر) به این حلقه متصل هستند. هر گروه استر از واکنش بین اسید ترفتالیک و متانول تشکیل می‌شود که در آن، گروه کربوکسیل (-COOH) اسید ترفتالیک با یک مولکول متانول استریفیه شده و پیوند استری (-COOCH₃) را ایجاد می‌کند. این ترکیب دارای فرمول مولکولی C₈H₁₀O₄ بوده و به دلیل ساختار متقارن خود، یک ترکیب پایدار محسوب می‌شود. حضور گروه‌های استری در ساختار DMT باعث می‌شود که این ماده قابلیت پلیمریزاسیون بالایی داشته باشد، که آن را به یک واسطه کلیدی در تولید پلی‌اتیلن ترفتالات (PET) تبدیل می‌کند.
ویژگی‌ها
دی‌متیل ترفتالات (DMT) یک جامد بلوری سفیدرنگ با بوی ضعیف آروماتیک است. این ماده دارای نقطه ذوب در محدوده ۱۴۰ تا ۱۴۳ درجه سانتی‌گراد و نقطه جوش حدود ۲۸۴ درجه سانتی‌گراد است، که آن را در برابر دماهای بالا نسبتاً پایدار می‌سازد. چگالی آن در دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد حدود ۱.۳۰۵ گرم بر سانتی‌متر مکعب است. DMT حلالیت کمی در آب دارد اما به راحتی در حلال‌های آلی مانند اتانول، استون و کلروفرم حل می‌شود. این ماده به عنوان یک استر، از واکنش‌پذیری بالایی در واکنش‌های استریفیکاسیون برخوردار است، که آن را به یک واسطه مهم در تولید پلی‌استر تبدیل می‌کند. DMT در شرایط معمول پایدار است، اما در دمای بسیار بالا یا در حضور اسیدها و بازهای قوی ممکن است تجزیه شود. این ترکیب قابل اشتعال بوده و در فرآیندهای صنعتی باید با احتیاط مدیریت شود. همچنین، DMT دارای فشار بخار پایینی است، که به این معنی است که در دمای اتاق به راحتی تبخیر نمی‌شود.
کاربردهای دی‌متیل ترفتالات (DMT):
• تولید پلی‌استر: واسطه کلیدی در تولید پلی‌اتیلن ترفتالات (PET) که در ساخت بطری‌های پلاستیکی، فیلم‌ها و الیاف به کار می‌رود.
• صنعت نساجی: استفاده در تولید الیاف پلی‌استر برای لباس، مبلمان و سایر کاربردهای نساجی.
• بسته‌بندی پلاستیکی: ماده‌ای مهم در تولید ظروف و مواد بسته‌بندی پلاستیکی.
• رزین‌ها و پوشش‌ها: استفاده در تولید رزین‌های پلی‌استری برای پوشش‌ها، چسب‌ها و کامپوزیت‌ها.
• صنایع دارویی و کشاورزی: به طور محدود در تولید مواد شیمیایی خاص برای صنایع دارویی و محصولات کشاورزی استفاده می‌شود.
مزایای دی‌متیل ترفتالات (DMT):
✔ ترکیب شیمیایی چندمنظوره: به عنوان یک واسطه کلیدی در تولید PET و سایر پلی‌استرها، در بسیاری از صنایع ارزش بالایی دارد.
✔ پایداری و دوام بالا: محصولات پلی‌استری تولید شده از DMT دارای دوام بالا، مقاومت در برابر سایش و خواص مکانیکی مطلوب هستند.
✔ فرآیندپذیری آسان: واکنش استریفیکاسیون DMT با متانول به خوبی شناخته شده است و امکان تولید انبوه این ماده را فراهم می‌کند.
✔ قابلیت بازیافت: PET که از DMT تولید می‌شود، به طور گسترده بازیافت شده و در تولید محصولات جدید مورد استفاده قرار می‌گیرد که به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کند.
معایب دی‌متیل ترفتالات (DMT):
⚠ تأثیرات زیست‌محیطی: تولید DMT ممکن است باعث انتشار ترکیبات آلی فرّار (VOCs) و سایر آلاینده‌ها شود، که نیاز به کنترل دقیق انتشار گازهای صنعتی دارد.
⚠ قابلیت اشتعال: DMT قابل اشتعال است و در صورت عدم مدیریت صحیح، خطر آتش‌سوزی در هنگام تولید و حمل‌ونقل وجود دارد.
⚠ هزینه بالا: قیمت DMT ممکن است نسبت به برخی دیگر از مواد اولیه جایگزین بالا باشد، به ویژه زمانی که تقاضا برای PET نوسان دارد.
⚠ محدودیت در مقاومت شیمیایی: در حالی که PET به طور کلی مقاوم است، برخی محصولات تولید شده از DMT ممکن است در برابر مواد شیمیایی قوی و تخریب UV مقاومت کمتری داشته باشند.