اتانول (اتیل الکل) 96% و 99%
اتانول (Ethanol) یا اتیل الکل (Ethyl Alcohol) یک ترکیب آلی بی‌رنگ، فرار، قابل اشتعال و با بوی خاص الکلی است که به‌طور طبیعی در فرآیند تخمیر قندها یا به‌صورت صنعتی از هیدراسیون اتیلن تولید می‌شود. اتانول در صنایع مختلف به عنوان حلال، ضدعفونی‌کننده، حامل مواد فعال، ماده اولیه شیمیایی و سوخت زیستی کاربرد گسترده‌ای دارد.
این ماده معمولاً در دو گرید رایج زیر عرضه می‌شود:
-
اتانول ۹۶٪ (هیدروالکلی، نیمه‌خشک)
-
اتانول ۹۹٪ یا مطلق (Absolute Ethanol)
ساختار شیمیایی
-
فرمول مولکولی: C₂H₅OH
-
ساختار: زنجیره دوکربنی با گروه عاملی هیدروکسیل (–OH)
-
نام IUPAC: Ethanol
-
نوع ترکیب: الکل نوع اول ساده (primary alcohol)
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی
| ویژگی | مقدار / توضیح |
|---|---|
| حالت فیزیکی | مایع شفاف، بی‌رنگ |
| بوی خاص | بوی تند و مشخص الکلی |
| نقطه جوش (۹۶٪) | حدود 78.2°C |
| نقطه ذوب | –114.1°C |
| چگالی (۹۶٪) | حدود 0.789 g/cm³ در 20°C |
| حلالیت در آب | کاملاً محلول در تمام نسبت‌ها |
| ویسکوزیته | پایین، بسیار روان |
| نقطه اشتعال | حدود 13°C (قابل اشتعال در دمای اتاق) |
| پایداری | پایدار در شرایط نرمال، اما فرار و قابل تبخیر |
| گریدهای رایج | 96٪ (دارویی، بهداشتی)، 99.5٪ (آزمایشگاهی، صنعتی، آنالیتیکال) |
کاربردهای اتانول
1. صنایع بهداشتی و ضدعفونی‌کننده‌ها:
-
پایه الکلی برای ژل‌ها، اسپری‌ها، محلول‌های ضدعفونی دست و سطوح
-
مؤثر علیه ویروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها (غلظت بهینه: ۶۰٪ تا ۸۰٪)
2. صنایع دارویی و آزمایشگاهی:
-
حلال ترکیبات دارویی
-
استفاده در محلول‌های استخراج، تقطیر، کروماتوگرافی، واکنش‌های سنتزی
3. صنایع آرایشی و مراقبت فردی:
-
حلال در ادکلن، اسپری مو، تونر، لوسیون و دهان‌شویه‌ها
-
خشک‌کن سریع با خاصیت تبخیر بالا
4. صنایع غذایی (در صورت داشتن گواهی Food Grade):
-
استخراج عصاره‌ها (مانند وانیل)، طعم‌دهنده‌ها
-
نگهدارنده محلول‌های خوراکی در دوزهای محدود
5. کاربردهای صنعتی و شیمیایی:
-
حلال رنگ، لاک، چسب
-
پیش‌ماده تولید استرها، اترها، اتیل استات، سوخت زیستی (Bioethanol)
مزایای اتانول
-
حلالیت بالا برای طیف وسیعی از مواد قطبی و غیرقطبی
-
ضدعفونی‌کننده مؤثر با پایه طبیعی
-
تبخیر سریع بدون باقی‌مانده چربی یا لکه
-
سازگار با پوست (در گریدهای بهداشتی)
-
قابل تجدید (در صورت تولید از منابع زیستی)
-
مناسب برای فرمول‌های آرایشی طبیعی و بدون پارابن
معایب و محدودیت‌ها
-
قابلیت اشتعال بالا – خطر آتش‌سوزی در ذخیره‌سازی نامناسب
-
فراریت زیاد – نیاز به بسته‌بندی و نگهداری مناسب
-
خشک‌کنندگی پوست در مصرف مکرر (در غلظت بالا)
-
نیاز به مجوز یا استاندارد مصرف خوراکی یا دارویی (برای EtOH خوراکی)
-
در برخی کشورها مشمول مالیات و محدودیت‌های قانونی است
اسید سالیسیلیک
اسید سالیسیلیک (Salicylic Acid) یک ترکیب آلی شناخته‌شده با ساختار فنولی و خاصیت ضدالتهابی و کراتولیتیک (لایه‌بردار) است. این ماده از خانواده بتا هیدروکسی اسیدها (BHA) بوده و در طبیعت عمدتاً در پوست درخت بید (Salix) یافت می‌شود. اسید سالیسیلیک نقش کلیدی در درمان بسیاری از بیماری‌های پوستی دارد و یکی از مؤثرترین ترکیبات در محصولات ضدجوش و لایه‌بردار است.
ساختار شیمیایی
-
فرمول مولکولی: C₇H₆O₃
-
نام شیمیایی: 2-Hydroxybenzoic Acid
-
ساختار: یک حلقه بنزن با دو گروه عاملی – گروه هیدروکسی (OH) در موقعیت ۲ و گروه کربوکسیلیک (COOH) در موقعیت ۱.
این ساختار ترکیبی از ویژگی‌های یک فنول و یک اسید کربوکسیلیک است، که باعث می‌شود هم خاصیت ضدباکتریایی و هم توانایی نفوذ به منافذ پوست را داشته باشد.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی
| ویژگی | مقدار / توضیح |
|---|---|
| حالت فیزیکی | پودر کریستالی سفید |
| نقطه ذوب | حدود 158–161°C |
| حلالیت | محلول در الکل، اتر و اندکی در آب |
| pH (در محلول آبی) | خاصیت اسیدی – حدود 2.4 در محلول 1% |
| بوی خاص | ملایم، فنولیک |
| پایداری | نسبتاً پایدار در pH پایین، ناپایدار در محیط قلیایی |
کاربردهای اسید سالیسیلیک
-
در محصولات مراقبت از پوست:
-
ضد جوش (acne treatment)
-
لایه‌بردار شیمیایی
-
پاک‌سازی منافذ و کنترل چربی پوست
-
-
در محصولات درمانی پوست سر:
-
کنترل شوره سر
-
درمان پسوریازیس و درماتیت سبورئیک
-
-
در داروسازی:
-
ضدالتهاب ملایم
-
جزء فعال در پمادهای پوستی و کرم‌های موضعی
-
-
در صنعت آرایشی:
-
تونر، سرم، ماسک، ژل شست‌وشو و کرم‌های روز/شب
-
استفاده در ترکیب با نیاسینامید یا رتینول
-
مزایای اسید سالیسیلیک
-
قابلیت نفوذ در منافذ پوست: برخلاف AHAها، BHA محلول در چربی است و به عمق پوست نفوذ می‌کند.
-
خواص لایه‌بردار و ضدالتهاب: مناسب برای درمان آکنه، کومدون‌های سرسیاه و سرسفید
-
تنظیم ترشح چربی پوست (Sebum Control)
-
ضدباکتری و ضدقارچ ملایم
-
افزایش نفوذپذیری سایر مواد فعال در فرمولاسیون‌ها
معایب و محدودیت‌ها
-
احتمال تحریک پوست حساس: قرمزی، خشکی یا پوسته‌پوسته شدن در پوست‌های آسیب‌پذیر
-
در دوران بارداری و شیردهی باید با احتیاط مصرف شود
-
غلظت‌های بالا ممکن است باعث سوختگی یا التهاب شود
-
ناسازگار با برخی ترکیبات مانند اسیدهای قوی، ویتامین C خالص یا رتینول (در یک زمان مصرف)
الکل های چرب اتوکسیله
ساختار شیمیایی
- فرمول عمومی: R–(OCH₂CH₂)ₙ–OH
- جزء چرب (R): زنجیره آلکیل طبیعی (C₁₂–C₁₈) یا سنتزی
- واحدهای EO (n): معمولاً 1 تا 20 مول (بسته به نوع کاربرد)
ساختار ترکیبی شامل یک بخش آبگریز (زنجیره چرب) و یک بخش آبدوست (زنجیره اتوکسیله‌شده) است که آن را به یک سورفکتانت مؤثر غیر یونی تبدیل می‌کند.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی
| ویژگی | مقدار / توضیح |
|---|---|
| ظاهر | مایع یا خمیر نیمه‌جامد سفید/زرد کمرنگ |
| pH (محلول 1%) | 5.5 – 7.5 (خنثی تا کمی اسیدی) |
| نوع سورفکتانت | غیر یونی (Non-ionic) |
| حلالیت در آب | بسیار خوب، بستگی به تعداد واحد EO دارد |
| نقطه ابری (Cloud Point) | بسته به n و شرایط محیطی متغیر است |
| فعالیت سطحی | بالا – کاهش کشش سطحی و کشش بین سطحی |
کاربردهای الکل‌های چرب اتوکسیله
- صنایع شوینده خانگی و صنعتی:
- پایه در تولید مایع ظرفشویی، شوینده لباس، جرم‌گیر و پاک‌کننده چندمنظوره
- مؤثر در فرمولاسیون‌های کم‌کف یا کنترل کف
- محصولات آرایشی و مراقبت شخصی:
- امولسیفایر و مرطوب‌کننده در شامپو، کرم و لوسیون
- عامل پخش‌کننده در ماسک‌ها و پاک‌کننده‌های صورت
- فرمولاسیون کشاورزی:
- ماده کمک‌کننده پخش سموم و کودهای محلول‌پاشی
- صنایع نساجی و چرم:
- نرم‌کننده، روان‌کننده و عامل ضدالکتریسیته ساکن
- پوشش‌ها، رنگ‌ها و جوهر:
- پایدارکننده امولسیون و کمک‌کننده به تر و پاشش بهتر رنگ‌ها
مزایای الکل‌های چرب اتوکسیله
- بی‌بار یونی (Non-Ionic): سازگار با تمام سورفکتانت‌های آنیونی، کاتیونی و آمفوتریک
- کف کنترل‌شده: مناسب برای سیستم‌هایی که کف زیاد مزاحم است
- زیست‌تخریب‌پذیر (Biodegradable): دوستدار محیط زیست (در گریدهای طبیعی)
- پایداری بالا در pHهای مختلف و سختی آب
- تنوع در طراحی (با تغییر تعداد واحد EO)
معایب و محدودیت‌ها
- در دمای پایین ممکن است کدر یا جامد شود (cloud point)
- در برخی کاربردها نیاز به ترکیب با سورفکتانت‌های دیگر برای افزایش کف دارد
- برخی گریدها (با EO زیاد) ممکن است باعث تحریک پوست شوند در غلظت بالا
- در صورت استفاده نادرست، ممکن است با برخی مواد اکسیدکننده ناسازگار باشد
ایزوپروپیل الکل
ایزوپروپیل الکل (Isopropyl Alcohol) که با نام ایزوپروپانول (Isopropanol) نیز شناخته می‌شود، یک الکل آلی با فرمول شیمیایی C₃H₈O است که در دسته الکل‌های نوع دوم (Secondary Alcohol) قرار می‌گیرد. این ماده به دلیل خواص ضدعفونی‌کننده، حلالیت بالا، تبخیر سریع و سازگاری با فرمول‌های مختلف، به‌طور گسترده در صنایع پزشکی، بهداشتی، آرایشی، شیمیایی و الکترونیک استفاده می‌شود.
ساختار شیمیایی
-
فرمول مولکولی: C₃H₈O
-
نام IUPAC: Propan-2-ol
-
فرمول ساختاری: CH₃–CHOH–CH₃
-
نوع الکل: الکل نوع دوم (Secondary Alcohol)
گروه هیدروکسیل (–OH) به اتم کربن دوم متصل است که آن را از سایر الکلها مانند اتانول یا نرمال‌پروپانول متمایز می‌کند.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی
| ویژگی | مقدار / توضیح |
|---|---|
| حالت فیزیکی | مایع شفاف، بی‌رنگ |
| نقطه جوش | 82.6°C |
| نقطه انجماد | –89°C |
| چگالی (در 20°C) | حدود 0.785 g/cm³ |
| حلالیت در آب | کاملاً محلول |
| نقطه اشتعال | 12°C (بسیار قابل اشتعال) |
| گریدهای رایج | 70٪، 99٪ (پزشکی، صنعتی، آزمایشگاهی) |
کاربردهای ایزوپروپیل الکل
-
صنایع پزشکی و ضدعفونی:
-
ضدعفونی‌کننده پوست و تجهیزات قبل از تزریق یا جراحی
-
استفاده در اسپری‌ها، پدهای الکلی و ژل‌های ضدعفونی‌کننده دست
-
-
صنایع آرایشی و بهداشتی:
-
پایه حلال در تونر، پاک‌کننده آرایش، ادکلن، اسپری‌ها
-
خشک‌کن سریع در فرمول‌های موضعی
-
-
صنعت الکترونیک و اپتیک:
-
تمیزکننده قطعات حساس، لنزها و مدارات بدون باقی‌مانده
-
پاک‌کننده بدون آب و فاقد مواد روغنی
-
-
آزمایشگاه و سنتز شیمیایی:
-
حلال واکنش‌ها، تمیزکننده ظروف آزمایشگاهی
-
ماده واسط در سنتز ترکیبات دارویی و آرایشی
-
-
صنایع چاپ و جوهر:
-
کمک حلال در جوهرهای چاپ و مرکب‌های پایه حلال
-
✅ مزایای ایزوپروپیل الکل
-
تبخیر سریع بدون باقی‌مانده چرب یا لکه
-
حلالیت بالا برای طیف وسیعی از ترکیبات آلی و معدنی
-
اثر ضدباکتری، ضدویروس و ضدقارچ در غلظت‌های مناسب
-
قابل استفاده به‌صورت رقیق یا خالص (70% مؤثرتر برای ضدعفونی)
-
سازگار با سطوح حساس مانند شیشه، فلز، پلاستیک
❌ معایب و محدودیت‌ها
-
قابل اشتعال – نیاز به تهویه، نگهداری ایمن و دور از شعله
-
استنشاق بخارات در غلظت بالا ممکن است باعث سرگیجه یا تحریک شود
-
در مصرف مکرر باعث خشکی پوست یا تحریک چشم می‌شود
-
ناسازگار با برخی ترکیبات اکسیدکننده قوی