پارافین
پارافین (Paraffin) نام عمومی گروهی از هیدروکربن‌های اشباع‌شده (آلکان‌ها) است که عمدتاً از تقطیر نفت خام یا در موارد خاص از زغال‌سنگ و گاز طبیعی استخراج می‌شود. این ترکیبات به‌صورت خطی یا شاخه‌دار می‌توانند وجود داشته باشند. پارافین می‌تواند در حالت جامد، نیمه‌جامد یا مایع یافت شود و بر اساس نقطه ذوب، خلوص، وزن مولکولی و گرانروی در گریدهای مختلف صنعتی، دارویی، آرایشی و خوراکی استفاده می‌شود.
پارافین‌های تجاری به دو صورت رایج‌اند:
- پارافین جامد (مورد استفاده در شمع‌سازی، صنایع دارویی و بهداشتی)
- پارافین مایع (شناخته‌شده به عنوان روغن پارافین یا Mineral Oil – در گریدهای بهداشتی، خوراکی و صنعتی)
ساختار شیمیایی پارافین
- فرمول کلی: CₙH₂ₙ₊₂ (نشان‌دهنده ترکیبات آلکانی اشباع‌شده با پیوندهای یگانه)
- ساختار: زنجیره‌ای از اتم‌های کربن و هیدروژن، بدون پیوند دوگانه یا حلقه؛ می‌تواند خطی یا شاخه‌دار باشد
- شماره CAS: بسته به نوع پارافین متغیر است:
- برای پارافین مایع: 8012-95-1
- برای پارافین جامد (موم پارافین): 8002-74-2
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی پارافین
- حالت فیزیکی: پارافین ممکن است به‌صورت مایع (روغنی) یا جامد (بلوک یا پرک سفید) باشد.
- رنگ و بو: معمولاً بی‌رنگ یا سفید، و بی‌بو یا با بوی بسیار ملایم (در گریدهای خالص). در گریدهای پایین ممکن است کمی بو داشته باشد.
- ویسکوزیته (برای پارافین مایع در دمای 40°C): در بازه 2 تا 30 cSt، بسته به وزن مولکولی و نوع گرید.
- نقطه اشتعال: حدود 150°C تا 220°C (برای انواع سنگین بیشتر، برای مایع سبک کمتر).
- حلالیت در آب: نامحلول در آب، اما قابل حل در حلال‌های آلی مانند اتر، کلروفرم و بنزن.
- پایداری شیمیایی: پایدار، غیرفعال (Inert)، مقاوم در برابر اسیدها و بازهای رقیق.
- قابلیت تجزیه‌پذیری زیستی: در طبیعت به‌آرامی تجزیه می‌شود؛ در گریدهای صنعتی ممکن است اثر تجمعی محیطی داشته باشد.
کاربردهای پارافین
صنایع آرایشی و بهداشتی: پارافین به‌عنوان پایه‌ی مرطوب‌کننده و نرم‌کننده در ساخت کرم‌ها، پمادها، بالم لب، واکس مو، ماسک‌های پارافینی و کرم‌های ماساژ به‌کار می‌رود. صنایع دارویی: پارافین در داروسازی برای پوشش‌دهی قرص‌ها، ساخت شیاف‌ها و به‌عنوان حامل (Excipient) در فرمولاسیون داروهای موضعی کاربرد دارد. صنایع غذایی: در گرید خوراکی، از پارافین برای پوشش دادن سطح میوه‌ها مانند سیب (پولیش)، پوشش آدامس، پنیرها و مواد غذایی خشک‌شده استفاده می‌شود. صنایع شمع‌سازی، کبریت، رنگ و لاستیک: پارافین جامد در ساخت شمع‌های پارافینی، کبریت، واکس کفش، محصولات آب‌بندکننده، ضد رطوبت و افزودنی در لاستیک‌سازی کاربرد دارد. روان‌کننده صنعتی: پارافین مایع به‌عنوان روغن روان‌کننده در ماشین‌آلات نساجی، فلزی و چرخ‌دنده‌های سبک به کار می‌رود. صنعت نفت و حفاری: از پارافین در حفاری به‌عنوان روغن مته، پوشش ضد خوردگی و کاهش اصطکاک در ابزار حفاری استفاده می‌شود.مزایای پارافین
-
- بیاثر (Inert)، غیرسمی و بی‌بو در گریدهای بهداشتی
- پایدار در شرایط مختلف دمایی و شیمیایی
- سازگار با پوست انسان – مناسب برای محصولات آرایشی و دارویی
- ارزان، در دسترس، و قابل بازیافت
- مقاوم در برابر اسیدها و بازهای ضعیف
- ماندگاری بالا و طول عمر زیاد در کاربردهای صنعتی
معایب پارافین
- قابل اشتعال، به‌ویژه در حالت مایع یا در مجاورت حرارت زیاد
- منشاء نفتی دارد؛ در برخی کاربردها، نگرانی‌های زیست‌محیطی و پایداری ایجاد می‌کند
- ممکن است در تماس طولانی‌مدت با پوست منافذ را مسدود کرده و باعث آکنه شود
- در گریدهای پایین ممکن است دارای ناخالصی‌هایی مانند گوگرد، نیتروژن یا فلزات سنگین باشد
سود کاستیک پرک
سود کاستیک پرک یا سدیم هیدروکسید جامد (NaOH) یک ترکیب قلیایی بسیار قوی، به رنگ سفید و به شکل پرک یا پوسته‌ای (Flake) است که از تبخیر محلول سود مایع ۵۰٪ به‌دست می‌آید. این ترکیب به‌شدت واکنش‌پذیر با اسیدها، فلزات سبک، آب، روغن‌ها و چربی‌ها بوده و در طیف گسترده‌ای از صنایع شیمیایی، پالایش، شوینده، غذایی، نساجی و نفت و گاز استفاده می‌شود.
ساختار شیمیایی سود کاستیک پرک
- نام شیمیایی: سدیم هیدروکسید (Sodium Hydroxide)
- فرمول مولکولی: NaOH
- ساختار یونی: یون‌های Na⁺ و OH⁻ در آرایش بلوری Orthorhombic
- شماره CAS: 1310-73-2
- وزن مولکولی: 40.00 g/mol
- شماره EC: 215-185-5
ویژگی‌های سود کاستیک پرک
- حالت فیزیکی: جامد پوسته‌ای سفید (Flakes)
- دمای ذوب: 318°C
- دمای جوش: 1,388°C در دماهای بالا تجزیه به ( Na₂O و H₂O)
- چگالی: 2.13 g/cm³
- pH محلول 1%: 13 – 14
- حلالیت در آب: بسیار بالا – واکنش گرمازا
- واکنش‌پذیری: بسیار شدید با آب، اسیدها، فلزات سبک (مانند آلومینیوم و روی) → تولید هیدروژن قابل اشتعال (اضافه‌شده)
- ویسکوزیته: ندارد (جامد است)
کاربردهای سود کاستیک پرک
صنایع شوینده و بهداشت- تولید صابون جامد و مایع، مایع ظرفشویی، جرم‌گیر، سفیدکننده و ضدعفونی‌کننده‌ها
- بازیافت و حذف چربی از پساب صنعتی
- خنثی‌سازی اسیدها در فرآیندها
- شیرین‌سازی نفت خام و گاز طبیعی (حذف H₂S و CO₂)
- احیای رزین‌های تبادل یونی
- فرآیند کرافت برای جداسازی الیاف سلولزی از چوب
- کنترل pH در رنگرزی و شست‌وشو
- تمیزکننده لوله و مخازن (CIP)
- تولید کاکائو، بستنی، نوشابه، زیتون شور (در دوز بسیار کم و کنترل‌شده)
- پرداخت سطحی و پولیش آلومینیوم
- استخراج فلزات از سنگ معدن
- حذف رسوبات معدنی از سیستم‌های صنعتی
مزایای سود کاستیک پرک
- بسیار قوی در خنثی‌سازی اسیدها و چربی‌ها
- ارزان و در دسترس در حجم بالا
- قابل استفاده در طیف وسیعی از صنایع
- پایداری طولانی‌مدت در انبار (در شرایط خشک)
- فرم پرک مناسب برای حمل، انبارداری و دوز دقیق
معایب سود کاستیک پرک
- خوردگی شدید در تماس با پوست، چشم و فلزات
- واکنش گرمازا با آب = خطر سوختگی شیمیایی
- جذب سریع رطوبت از هوا (Hygroscopic) → کلوخه شدن
- نیاز به تجهیزات مقاوم به قلیا برای جابجایی
- خورنده برای برخی واشرها، شیرآلات و فلزات سبک
ایمنی و نگهداری سود کاستیک پرک
- طبقه‌بندی GHS: H314 – خورنده شدید پوست و چشم (GHS Class 8)
- PPE مورد نیاز: دستکش نئوپرن یا PVC، عینک ایمنی، ماسک، روپوش مقاوم
- تماس با پوست / چشم: شست‌وشوی فوری با آب فراوان (حداقل ۱۵ دقیقه) و مراجعه به پزشک
- استنشاق گرد و غبار: استفاده از ماسک فیلتردار و تهویه مناسب در فضاهای بسته
- شرایط نگهداری: در کیسه‌های ضد رطوبت، مکان خشک، خنک و دارای تهویه مناسب
- سازگاری شیمیایی: دور از اسیدها، فلزات سبک، ترکیبات نیتروژنه یا آلی هالوژنه
- بسته‌بندی رایج: کیسه‌های سه‌لایه پلی‌پروپیلن 25 کیلوگرمی با لایه داخلی ضد رطوبت