سدیم استات با فرمول شیمیایی CH3​COONa نمک سدیم اسید استیک است. این ماده به صورت پودر کریستالی سفید رنگ، بدون بو یا با بوی ملایم سرکه (به خصوص در صورت حرارت دیدن) وجود دارد. سدیم استات به شدت جاذب رطوبت (هیگروسکوپیک) است و در دو نوع خشک (بی‌آب) و آبدار (معمولاً تری‌هیدرات، CH3​COONa⋅3H2​O) یافت می‌شود.

ساختار

سدیم استات یک ترکیب یونی است که از یک کاتیون سدیم (Na+) و یک آنیون استات (CH3​COO−) تشکیل شده است. ساختار یون استات شامل یک گروه متیل (CH3​) متصل به یک گروه کربوکسیلات (COO−) است. در گروه کربوکسیلات، پیوند دوگانه بین کربن و اکسیژن رزونانس دارد، به این معنی که بار منفی به طور مساوی بین دو اتم اکسیژن تقسیم می‌شود.

• فرمول شیمیایی: CH3​COONa
• نمایش ساختاری (یون استات): (پیوند کربن-اکسیژن بینابینی است و بار منفی روی هر دو اکسیژن پخش شده است)

ویژگی‌ها

• ظاهر: پودر کریستالی سفید.
• بو: بدون بو، اما در صورت حرارت دیدن بوی سرکه می‌دهد.
• حلالیت: به راحتی در آب و اتانول حل می‌شود.
• جاذب رطوبت: رطوبت هوا را جذب می‌کند.
• ماهیت یونی: یک ترکیب یونی و نمک یک اسید ضعیف و یک باز قوی است، بنابراین محلول آبی آن کمی قلیایی است (pH حدود 7.5 تا 8.2).
• نقطه ذوب: سدیم استات بی‌ آب در حدود 324∘C تجزیه می‌شود، در حالی که سدیم استات تری‌هیدرات در حدود 58∘C ذوب می‌شود.
• خواص بافری: در ترکیب با اسید استیک، می‌تواند به عنوان یک بافر برای حفظ pH ثابت در محلول‌ها عمل کند.
• شیمیایی: در اثر حرارت و تماس با اسیدهای قوی و اکسیدکننده‌های قوی تجزیه می‌شود و بخارات اسید استیک تولید می‌کند.

کاربردها

سدیم استات به دلیل خواص منحصر به فرد خود، در صنایع مختلفی کاربرد دارد:

• صنایع غذایی:
  • به عنوان افزودنی غذایی (E262) برای تنظیم pH، طعم‌دهنده (طعم شور/سرکه‌ای در چیپس سیب‌زمینی) و نگهدارنده (جلوگیری از رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها در محصولات پخته شده، گوشت، پنیر و ترشیجات).
  • به عنوان آنتی‌اکسیدان و ضدعفونی‌کننده.
• داروسازی و پزشکی:
  • در محلول‌های تزریقی وریدی به عنوان منبع سدیم و برای جایگزینی الکترولیت‌ها، به ویژه در بیماران با سطوح پایین سدیم (هیپوناترمی).
  • در دیالیز به عنوان منبع یون‌های سدیم.
• صنایع نساجی:
  • به عنوان عامل رنگرزی و چاپ.
  • برای خنثی کردن اسید سولفوریک اضافی در فرآیند تولید پارچه.
  • کمک به جلوگیری از الکتریسیته ساکن در لباس‌ها.
• صنایع ساختمانی:
  • به عنوان یک ماده افزودنی در بتن برای افزایش مقاومت آن در برابر آب و یخ‌زدگی (به عنوان یک ماده درزگیر).
• آزمایشگاه:
  • به عنوان منبع کربن برای کشت باکتری‌ها.
  • در آماده‌سازی بافرها برای حفظ pH ثابت در واکنش‌های بیوشیمیایی.
  • در استخراج DNA.
• گرم‌کننده‌های دستی و پدهای گرمایشی:
  • در پدهای گرمایشی قابل استفاده مجدد، از محلول فوق اشباع سدیم استات تری‌هیدرات استفاده می‌شود. با شکستن یک دیسک فلزی کوچک، تبلور آغاز شده و گرمای نهان آزاد می‌شود که باعث گرم شدن پد می‌شود.
• سایر کاربردها:
  • در صنعت لاستیک مصنوعی برای تأخیر در ولکانیزاسیون کلروپرن.
  • در برنزه کردن چرم کروم.
  • در تولید رنگ‌ها و پیگمنت‌ها.

مزایا

• ایمنی نسبی: به طور کلی توسط سازمان‌های نظارتی مانند FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) به عنوان ماده‌ای ایمن در مقادیر کم برای مصرف غذایی شناخته شده است.
• خواص بافری قوی: قابلیت تنظیم pH را دارد که در بسیاری از فرآیندهای شیمیایی و بیولوژیکی حیاتی است.
• کاربردهای گسترده: به دلیل تطبیق‌پذیری، در صنایع مختلفی از جمله غذایی، دارویی، نساجی و ساختمانی کاربرد دارد.
• هزینه نسبتاً پایین: یک ماده شیمیایی ارزان قیمت است که باعث کاهش هزینه‌های تولید می‌شود.
• خواص نگهدارندگی: به طور موثری از رشد میکروب‌ها جلوگیری کرده و ماندگاری محصولات را افزایش می‌دهد.
• جاذب رطوبت: می‌تواند رطوبت را جذب کند که در برخی کاربردها مفید است.
• تغییر فاز گرماده: قابلیت آزاد کردن گرما در هنگام تبلور را دارد که آن را برای گرم‌کننده‌های دستی مناسب می‌سازد.

معایب

• هیگروسکوپیک بودن: به شدت رطوبت را جذب می‌کند که ممکن است نگهداری و ذخیره‌سازی آن را در محیط‌های مرطوب دشوار کند.
• نکات ایمنی:
  • تماس با چشم: می‌تواند باعث قرمزی، سوزش و حتی آسیب احتمالی به قرنیه شود.
  • تماس با پوست: ممکن است باعث قرمزی، خارش و احساس سوزش شود.
  • استنشاق: استنشاق پودر آن می‌تواند مجاری تنفسی را تحریک کرده و علائمی مانند سرفه، تنگی نفس و گلودرد ایجاد کند.
  • بلع مقادیر زیاد: در مقادیر زیاد می‌تواند منجر به ناراحتی‌های گوارشی مانند تهوع، استفراغ و اسهال شود. در موارد شدید، مصرف بیش از حد می‌تواند به هایپرناترمی (افزایش سطح سدیم در خون) منجر شود که علائم آن شامل گیجی، لرزش عضلانی، تشنج و حتی کما است.
• تجزیه در حرارت: در دماهای بالا تجزیه می‌شود که ممکن است در برخی فرآیندها محدودیت ایجاد کند.
• تداخلات دارویی (در کاربرد پزشکی): در بیماران با مشکلات کلیوی یا قلبی، استفاده از آن (به خصوص در دوزهای بالا) باید با احتیاط صورت گیرد، زیرا ممکن است باعث عدم تعادل الکترولیتی شود.
• آلومینیوم موجود در برخی فرم‌ها: برخی فرم‌های دارویی سدیم استات ممکن است حاوی آلومینیوم باشند که در مصرف طولانی مدت و به خصوص در بیماران کلیوی و نوزادان نارس می‌تواند منجر به سمیت آلومینیوم شود.

در کل، سدیم استات یک ترکیب شیمیایی مفید و چند منظوره است که با رعایت نکات ایمنی و دوزهای مناسب، مزایای زیادی در صنایع مختلف ارائه می‌دهد.