روغن کرچک یک روغن گیاهی استخراج‌شده از دانه گیاه Ricinus communis است. با فرمول دقیق چربی‌های triglyceride، حاوی حدود ۹۰٪ اسید ریسینولئیک بوده و به‌علت گروه –OH روی کربن دوازدهم، از سایر روغن‌های گیاهی از نظر فعل و انفعالات شیمیایی متمایز است.
در بازار صنعتی جهانی، روغن کرچک به‌عنوان ماده اولیه کلیدی در ساخت واکس، روان‌کننده و صابون تولید می‌شود، علاوه بر کاربرد در صنایع آرایشی، دارویی و شیمیایی

ساختار روغن کرچک

• مجموعه‌ای از تری‌گلیسریدها که عمدتاً اسید ریسیـنولئیک (۱۲‑هیدروکسی اسید چرب ۱۸ کربنه) را شامل می‌شود

• فرمول حدودی: C₅₇H₁₀₄O₉ برای تری‌استر حلقوی

• ساختار قطبی به‌واسطه حضور گروه هیدروکسیل (–OH) بر زنجیره λ‑۹ .

 ویژگی‌های روغن کرچک

مزایای روغن کرچک

• ویسکوزیته بالا و روان‌کنندگی عالی حتی در دمای پایین

• مقاومت حرارتی بالا و استفاده در پلی‌یورتان و ترکیبات نساجی

• قطبی بودن امکان واکنش به‌عنوان پایه‌های شیمیایی (مثلاً تولید اسید سباسیک، اپوکسیدها، استرها) دارد

• در ساخت روان‌کننده‌های صنعتی، عایق، لاتکس طبیعی، صابون و آرایشی کاربرد گسترده دارد

معایب روغن کرچک

• ممکن است آلرژن یا سمی برای برخی افراد حساس دانه گیاه باشد؛ اما در روغن معمولاً فاقد ریسین است

• قابل اشتعال در دماهای بالا؛ احتیاط در دمای نگهداری و حمل لازم است

• نامحلولی در آب ممکن است در برخی فرمولاسیون‌های آبی محدودیت ایجاد کند

• احتمال فساد اکسیداتیو در صورت نگهداری در نور و هوا

کاربردهای روغن کرچک

• صنعت پلی‌یورتان و لاتیمنیترها: ساخت چسب، فوم، رزین و رنگ

• روغن موتور و گریس صنعتی: به‌عنوان پایدارکننده و افزودنی افزاینده وزن مولکولی

• صنایع آرایش و بهداشتی: مرطوب‌کننده، پاک‌کننده و کاهش‌دهنده ویسکوزیته

• بازرسان غذایی و مواد افزودنی: استفاده محدود در خوراک و نگهداری مواد غذایی

• صنایع نفت، رنگ و چاپ: به‌عنوان حلال یا حامل مواد شیمیایی

ایمنی و نگهداری روغن کرچک

• سطح خطر: طبق GHS غیر‌خطرناک (No GHS hazards)؛ سمی نیست اما قابل احتراق است و خطر نشت ممکن است لغزندگی ایجاد کند

• PPE پیشنهادی:

  • دستکش مقاوم شیمیایی

  • عینک ایمنی

  • لباس محافظ برای جلوگیری از لغزندگی

• شرایط نگهداری:

  • محیط خشک، خنک (۱۵–۲۵ °C)، دور از نور مستقیم

  • دور از منابع حرارتی، اکسیدکننده‌ها و شعله باز

• اقدامات اضطراری:

  • در صورت تماس با پوست یا چشم: شست‌وشوی فوری با آب

  • نشت را با ماده جذب‌کننده خشک جمع‌آوری و دفع شود

  • در صورت آتش‌سوزی: استفاده از کپسول CO₂، پودر یا اسپری آب با فشار کم