دی آمونیوم فسفات یکی از پرمصرف‌ترین کودهای فسفاته جهان است که با تامین همزمان نیتروژن و فسفر، استقرار ریشه، رشد رویشی، گلدهی و افزایش عملکرد را در طیف وسیعی از محصولات تقویت می‌کند. دسترسی‌پذیری بالا، حلالیت مناسب و بسته‌بندی استاندارد، آن را به انتخاب محبوب زنجیره‌های تامین در کشاورزی و صنایع تبدیل کرده است.

ساختار شیمیایی دی آمونیوم فسفات

• فرمول شیمیایی: (NH4)2HPO4
• نام انگلیسی: Diammonium phosphate (DAP)
• خانواده: نمک‌های آمونیوم فسفات
• جرم مولی: 132.07 g/mol
• شرح تولید: حاصل واکنش آمونیاک و اسید فسفریک در فرایندهای صنعتی کنترل‌شده است؛ دوغاب حاصل پس از خنک‌سازی دانه‌بندی و الک می‌شود.

این ترکیب در طبیعت به‌ندرت به‌صورت فُسفامیت یافت می‌شود و در صنعت کود معمولاً با کُد تغذیه‌ای 18-46-0 (N-P2O5-K2O) شناخته می‌شود.

ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی دی آمونیوم فسفات

• ظاهر: جامد کریستالی/پودری سفید (گاهی مایل به خاکستری)
• چگالی: حدود 1.619 g/cm³
• نقطه ذوب/واکنش گرمایی: حدود 155°C (تجزیه)؛ با افزایش دما آمونیاک آزاد می‌کند
• حلالیت در آب (تقریبی): 57.5 g/100 mL در 10°C و 106.7 g/100 mL در 100°C؛ محلولیت بالا و انحلال سریع در سیستم‌های آبیاری
• رفتار اسیدی-بازی: ایجاد محیط قلیایی موضعی اطراف گرانول در لحظه انحلال؛ در بلندمدت، نیتریفیکاسیون آمونیوم می‌تواند موجب کاهش pH خاک شود
• گرید غذایی: به‌عنوان افزودنی E342 گزارش شده است.

کاربردهای دی آمونیوم فسفات

• کشاورزی (کود پایه و سرک): منبع همزمان نیتروژن و فسفر برای غلات، دانه‌های روغنی، ریشه‌ای‌ها، باغات و کشت‌های گلخانه‌ای؛ بهبود استقرار، رشد رویشی، گلدهی و عملکرد نهایی محصول
• افزودنی غذایی: گرید خاص به‌عنوان E342 (تنظیم‌کننده pH/عامل عملکردی) در برخی فرایندهای صنایع غذایی و تخمیری استفاده می‌شود
• ایمنی و نساجی/چوب: به‌عنوان مؤلفه در فرمول‌های بازدارنده حریق و بهبود مقاومت حرارتی مواد سلولزی (کاغذ، چوب، منسوجات) و نیز کاربردهای لحیم‌کاری گزارش شده است
• فرایندهای صنعتی آب: مشارکت در فرمولاسیون‌هایی که به فسفات و آمونیوم نیاز دارند؛ استفاده از رزین‌ها و افزودنی‌های مرتبط به‌صورت موردی در منابع صنعتی ذکر شده است.

معایب دی آمونیوم فسفات

• جذب رطوبت و کُمپه‌کته شدن: رطوبت‌گیری سریع و کلوخه‌شدن در انبارش نامناسب؛ نیازمند محیط خشک، پوشش ضدآب و تهویه کافی است
• قلیاییت موضعی اطراف گرانول: در لحظه انحلال می‌تواند به بذر/ریشه‌های بسیار جوان در خاک‌های قلیایی آسیب بزند؛ رعایت فاصله از بذر توصیه می‌شود
• تجزیه حرارتی: در دماهای بالا آمونیاک آزاد کرده و محصولات تجزیه خطرناک تولید می‌کند؛ کنترل دما و مدارک ایمنی الزامی است.

مزایای دی آمونیوم فسفات

• کارایی تغذیه‌ای بالا: نسبت 18-46-0 با حلالیت مناسب، جذب سریع و اثربخشی بالا در بهبود رشد رویشی، ریشه و گلدهی
• سازگاری عملیاتی: قابل استفاده در کودپاشی پایه، ردیفی، و سیستم‌های آبکود با فرمول‌های مناسب؛ کاهش هزینه‌های لجستیک به‌دلیل تراکم مواد مغذی
• طیف کاربرد وسیع: از کشاورزی تا بازدارنده‌های حریق، نساجی و برخی مصارف غذایی (E342).

ایمنی و نگهداری دی آمونیوم فسفات

• انبارش: در محیط خشک، خنک و دارای تهویه مناسب؛ اجتناب از رطوبت و تماس با زمین. از روکش‌های مناسب استفاده شود؛ از سوراخ‌کاری و ضربه به توده‌های کلوخه خودداری گردد
• کار با محصول: استفاده از دستکش و ماسک گردوغبار هنگام جابه‌جایی پودری/گرانولی؛ دور از منابع گرما نگهداری شود. در دماهای بالا تجزیه و آزادسازی آمونیاک محتمل است
• کاربرد مزرعه‌ای: از تماس مستقیم گرانول با بذرهای جوان در خاک‌های قلیایی (pH>7) اجتناب کنید؛ کود را یکنواخت پخش و با خاک مخلوط کنید یا در فواصل توصیه‌شده قرار دهید.

دی آمونیوم فسفات با ترکیب بهینه مواد مغذی، حلالیت بالا و کاربری‌های متنوع از کشاورزی تا صنایع، یک ماده اولیه کلیدی برای تامین‌کنندگان و خریداران  است. با رعایت اصول انبارش خشک، کاربرد اصولی در مزرعه و انتخاب گرید مناسب (از جمله گرید غذایی E342)، این محصول می‌تواند بازده فرایندی و اقتصادی را به‌صورت پایدار ارتقا دهد.

دی اتیلن تری آمینو متیل فسفونیک اسید یک مهارکننده رسوب و خوردگی با کارایی بالا است که به‌دلیل ساختار چندفسفوناته و توان کیلیت‌کنندگی قوی، در کنترل رسوبات معدنی (به‌ویژه سولفات باریم، کربنات کلسیم و سولفات کلسیم) و محافظت از سطوح فلزی نقش کلیدی ایفا می‌کند. برای خریداران B2B، جذابیت اصلی این ماده در پایداری حرارتی و شیمیایی، عملکرد مؤثر در دُزهای پایین، سازگاری با طیف وسیعی از pH و بهبود راندمان عملیاتی تجهیزات آب و فرایند نهفته است. استفاده از آن در فرمولاسیون آنتی‌اسکالانت‌ها، شوینده‌های صنعتی و سامانه‌های خنک‌کاری، ضمن کاهش هزینه نگهداشت، عمر دارایی‌ها را افزایش می‌دهد.

ساختار شیمیایی دی اتیلن تری آمینو متیل فسفونیک اسید

دی اتیلن تری آمینو متیل فسفونیک اسید مشتقی از دی‌اتیلن‌تری‌آمین با پنج گروه متیل‌فسفونیک اسید روی اسکلت آلی است. این آرایش گروه‌های –PO3H2 به مولکول دندانه‌های متعدد برای اتصال به یون‌های فلزی می‌دهد و تشکیل کمپلکس‌های پایدار را ممکن می‌سازد. نتیجه این معماری مولکولی، مهار رشد بلورهای نمکی، بازدارندگی رسوب و کاهش نرخ خوردگی در گستره وسیعی از شرایط عملیاتی است.

ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی

• ظاهر و حالت: مایع شفاف زرد تا قهوه‌ای مایل به کهربایی (معمولاً به‌صورت محلول ۴۰–۵۰٪ وزنی عرضه می‌شود).
• جرم مولکولی (فرم اسیدی): حدود ۵۷۰–۵۸۰ گرم بر مول (بسته به ایزومری و خلوص).
• pH محلول تجاری: اسیدی قوی؛ معمولاً حدود ۱.۵–۲.۰ (در غلظت‌های رایج).
• چگالی (۲۰°C): عموماً در بازه ۱.۳۵–۱.۴۵ کیلوگرم بر لیتر برای محلول‌های ۴۰–۵۰٪.
• حلالیت: امتزاج‌پذیر با آب؛ حلالیت پایین در حلال‌های آلی غیرقطبی.
• پایداری شیمیایی/حرارتی: پایدار در بازه وسیع pH و دما؛ کارایی حفظ‌شده تا دماهای بالا در سامانه‌های خنک‌کاری و بویلرهای فشار پایین.
• سایر ویژگی‌ها: کیلیت‌کننده چنددندانه، بازدارنده رشد کریستال، سازگار با پلی‌فسفونات‌ها و پلی‌کربوکسیلات‌ها در فرمول‌های ضد رسوب.

کاربردهای دی اتیلن تری آمینو متیل فسفونیک اسید

• تصفیه آب صنعتی:
  • کنترل رسوب: مهار تشکیل رسوبات کربناتی و سولفاته در برج‌های خنک‌کن، مبدل‌ها و اسمز معکوس.
  • ضد خوردگی: کاهش نرخ خوردگی فولادهای کربنی با ایجاد لایه محافظ و کیلیت یون‌های مهاجم.
• نفت و گاز و میادین آب نمکی:
  • آنتی‌اسکالانت خطوط تولید/تزریق: کارآمد علیه BaSO4 و CaSO4 در شرایط شوری و دمای بالا.
  • پایدارسازی جریان: جلوگیری از انسداد مسیرهای سیال و کاهش افت فشار عملیاتی.
• شوینده‌ها و تمیزکننده‌های صنعتی:
  • کیلیت یون‌های سختی آب: افزایش اثربخشی سورفکتانت‌ها، کاهش لکه‌گذاری و جلوگیری از رسوب صابونی.
  • پایدارسازی پراکسیدها: بهبود پایداری سفیدکننده‌های پراکسیدی در دمای فرایندی.
• نساجی و کاغذ:
  • دی‌اسکیلر و بایندر یون‌ها: بهبود فرآوری، کیفیت سطح و یکنواختی فرایندهای رنگرزی و آهاردهی.
• فرمولاسیون آنتی‌اسکالانت‌های تخصصی:
  • هم‌افزایی با فسفونات‌های دیگر (مانند HEDP، ATMP) و پلیمرهای دیسپرسانت برای کارایی چندگانه رسوب/خوردگی.

معایب دی اتیلن تری آمینو متیل فسفونیک اسید

• اسیدی و محرک: ماهیت اسیدی قوی می‌تواند موجب تحریک پوست/چشم و سوزش دستگاه تنفسی شود؛ نیازمند مدیریت تماس و PPE.
• بار فسفری: تخلیه کنترل‌نشده به محیط می‌تواند در برخی سناریوها به نگرانی‌های مغذی-محیطی (اوتروفیکاسیون) دامن بزند؛ باید مطابق مجوزها و بهترین رویه‌های زیست‌محیطی مدیریت شود.
• سازگاری با مواد: در کنار اکسیدکننده‌های قوی یا برخی فلزات فعال ممکن است واکنش‌های ناخواسته ایجاد شود؛ انتخاب متریال تجهیزات اهمیت دارد.
• رنگ و بو در محلول‌های غلیظ: در گریدهای صنعتی، رنگ کهربایی و بوی خاص ممکن است در برخی کاربردهای حساس نامطلوب تلقی شود.

مزایای دی اتیلن تری آمینو متیل فسفونیک اسید

• کارایی در دُزهای پایین: عملکرد مهار رسوب و خوردگی مؤثر با ppm‌های کم، کاهش هزینه‌های عملیاتی و مواد.
• پایداری حرارتی و شیمیایی بالا: حفظ کارایی در بازه وسیع pH و دما، مناسب برای شرایط سخت صنعتی.
• کیلیت‌کنندگی چنددندانه: اتصال قوی به یون‌های Ca، Mg، Fe، Mn، Ba و غیره، با مهار رشد کریستال و دیسپرسیون هسته‌های اولیه.
• سازگاری فرمولاسیونی: قابلیت هم‌افزایی با فسفونات‌ها/پلیمرها برای ساخت آنتی‌اسکالانت‌های چندمنظوره با عملکرد پایدار.
• کاهش خرابی تجهیزات: افت کمتر انتقال حرارت، کاهش انسداد و خوردگی، افزایش عمر تجهیزات و بهبود OEE.

ایمنی و نگهداری دی اتیلن تری آمینو متیل فسفونیک اسید

• حفاظت فردی (PPE):
  • الزام: دستکش نئوپرن/نیتریل، عینک ایمنی یا شیلد، روپوش مقاوم به مواد شیمیایی.
  • اقدامات اولیه: در تماس با چشم یا پوست، شست‌وشوی فراوان با آب؛ در استنشاق بخارات آئروسل، انتقال به هوای تازه.
• انبارش:
  • شرایط: در ظروف دربسته HDPE/IBCs، محیط خشک و خنک، دور از نور مستقیم و منابع گرما.
  • سازگاری: پرهیز از تماس با اکسیدکننده‌های قوی و متریال فلزی واکنش‌پذیر؛ استفاده از اتصالات و پمپ‌های مقاوم شیمیایی.
  • پایداری: معمولاً ۱۲–۲۴ ماه (بسته به گرید و شرایط نگهداری).
• حمل‌ونقل:
  • بسته‌بندی: درام‌های HDPE، IBC ۱۰۰۰ لیتری با ونت مناسب.
  • ایمنی: رعایت برچسب‌گذاری خطر، صفحات داده ایمنی (SDS) و دستورالعمل‌های محلی/بین‌المللی.
• دفع و محیط‌زیست:
  • مدیریت پساب: رعایت حدود فسفر و دستورالعمل‌های تصفیه؛ استفاده از مسیرهای مجاز دفع پسماند و اقدامات کاهش بار مغذی.

نتیجه‌گیری دی اتیلن تری آمینو متیل فسفونیک اسید

دی اتیلن تری آمینو متیل فسفونیک اسید به‌عنوان یک فُسفونات چندمنظوره با کیلیت‌کنندگی قوی، پایداری حرارتی و اثربخشی بالا در دُزهای کم، برای صنایع آب، نفت و گاز، شوینده، نساجی و کاغذ گزینه‌ای راهبردی است. ترکیب این ماده در فرمولاسیون آنتی‌اسکالانت‌ها و ضد خوردگی‌ها، ضمن کاهش رسوب و خوردگی، راندمان عملیاتی و عمر تجهیزات را افزایش می‌دهد. برای بهره‌گیری بهینه، انتخاب گرید مناسب، طراحی دُزینگ علمی، پایش کیفیت آب و رعایت الزامات ایمنی و زیست‌محیطی ضروری است.

دی اتیلن تریامین پنتا (DTMP) در ادبیات صنعتی معمولاً به دی‌اتیلن‌تری‌آمین پنتا(متیلن‌فسفونیک اسید) یا DTPMP اطلاق می‌شود؛ یک فسفونات چنددندانه با قدرت کیلیت‌کنندگی بالا، مهارکننده مؤثر رسوب و خوردگی در سیستم‌های آب صنعتی، نفت و گاز، و فرمولاسیون شوینده‌ها که به‌صورت محلول اسیدی کهربایی عرضه می‌شود

ساختار شیمیایی دی اتیلن تریامین پنتا (DTMP)

هسته مولکولی «دی اتیلن تریامین پنتا (متیلن فسفونیک اسید)» از اسکلت دی‌اتیلن‌تری‌آمین با پنج گروه متیلن‌فسفونیک اسید تشکیل شده است. این آرایش چنددندانه امکان اتصال قوی و چندنقطه‌ای به یون‌های فلزی را فراهم کرده و مبنای رفتار کیلیت‌کنندگی قوی، مهار رشد بلور و کنترل رسوب آن است

ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی

• حالت و ظاهر: مایع شفاف زرد تا کهربایی، اسیدی و کمی ویسکوز (گریدهای تجاری محلولی)
• pH گریدهای رایج: اسیدی (معمولاً کمتر از 3 در محلول‌های استاندارد)
• چگالی (20°C): معمولاً بالاتر از آب؛ متناسب با درصد ماده فعال گزارش می‌شود
• درصد ماده فعال (نمونه صنعتی): ~50٪ وزنی در برخی مشخصه‌نامه‌ها
• حلالیت: امتزاج‌پذیر با آب؛ سازگار با بسیاری از افزودنی‌های تصفیه آب و شوینده‌ها
• رفتار کیمیایی کلیدی: کیلیت‌کنندگی چنددندانه، بازدارندگی رشد کریستال، پایداری حرارتی و شیمیایی مناسب در گستره وسیع pH این مشخصات در برگه‌های تحلیل و صفحات محصول صنعتی گزارش شده و برای هر گرید باید به COA/SDS تولیدکننده ارجاع شود

نکته: گاهی به‌جای نام طولانی، از نام‌های بازاری چون «فسفونیل DA»، «DTPMP» یا «فسفونیل D73» برای نمک‌های سدیمی آن استفاده می‌شود

ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی دی اتیلن تریامین پنتا (DTMP)

• حالت و ظاهر: مایع شفاف زرد تا کهربایی، اسیدی و کمی ویسکوز (گریدهای تجاری محلولی)
• pH گریدهای رایج: اسیدی (معمولاً کمتر از 3 در محلول‌های استاندارد)
• چگالی (20°C): معمولاً بالاتر از آب؛ متناسب با درصد ماده فعال گزارش می‌شود
• درصد ماده فعال (نمونه صنعتی): ~50٪ وزنی در برخی مشخصه‌نامه‌ها
• حلالیت: امتزاج‌پذیر با آب؛ سازگار با بسیاری از افزودنی‌های تصفیه آب و شوینده‌ها
• رفتار کیمیایی کلیدی: کیلیت‌کنندگی چنددندانه، بازدارندگی رشد کریستال، پایداری حرارتی و شیمیایی مناسب در گستره وسیع pH این مشخصات در برگه‌های تحلیل و صفحات محصول صنعتی گزارش شده و برای هر گرید باید به COA/SDS تولیدکننده ارجاع شود

کاربردهای دی اتیلن تریامین پنتا (DTMP)

• تصفیه آب صنعتی و تأسیسات فرایندی:
  • مهار تشکیل رسوبات کربناتی/سولفاتی (به‌ویژه CaCO3، CaSO4 و BaSO4) در برج‌های خنک‌کن، مبدل‌ها و واحدهای RO؛ بهبود انتقال حرارت و کاهش توقفات
  • کاهش نرخ خوردگی در فولادهای کربنی با ایجاد فیلم محافظ و کنترل یون‌های مهاجم.
• نفت و گاز (بالادست و پایین‌دست):
  • آنتی‌اسکالانت در خطوط تولید/تزریق، چاه‌ها و مبدل‌ها تحت دما/شوری بالا؛ پیشگیری از انسداد و افت فشار
• شوینده‌ها و پاک‌کننده‌های صنعتی:
  • کیلیت‌کننده یون‌های سختی آب برای بهبود کارایی سورفکتانت‌ها، جلوگیری از تشکیل صابون نامحلول و بازگشت لکه؛ هم‌افزایی با پلیمرهای دیسپرسانت و پایدارسازی پراکسیدها در سفیدکننده‌ها
• کاغذ و نساجی:
  • بهبود فرآوری، مقاومت تر، و یکنواختی رنگرزی/آهاردهی از طریق مهار یون‌های مداخله‌گر.

در برخی بازارها، نمک‌های چندسدیمی (مثلاً 7Na) با اسامی تجاری مستقل عرضه می‌شوند و برای فرمولاسیون‌های پایه‌آب در شوینده‌ها و تصفیه آب انتخاب محبوبی‌اند.

معایب دی اتیلن تریامین پنتا (DTMP)

• ماهیت اسیدی و محرک: نیازمند مدیریت تماس، انتخاب متریال مقاوم، و رعایت PPE (به‌خصوص برای چشم/پوست)
• بار فسفری در محیط: تخلیه کنترل‌نشده ممکن است در برخی سناریوها نگرانی‌های زیست‌محیطی ایجاد کند؛ پایش و تصفیه پساب ضروری است.
• سازگاری مواد: در کنار اکسیدکننده‌های قوی و برخی فلزات فعال باید احتیاط شود؛ ارجاع به سازگاری مواد تجهیزاتی توصیه می‌شود.

مزایای دی اتیلن تریامین پنتا (DTMP)

• کارایی در دوزهای پایین: مهار رسوب/خوردگی مؤثر با ppm کم؛ کاهش OPEX و توقفات فرایندی
• پایداری حرارتی و شیمیایی: عملکرد پایدار در گستره وسیع pH و دما؛ مناسب شرایط سخت صنعتی و میادین شور.
• کیلیت‌کنندگی چنددندانه: اتصال قوی به یون‌های Ca، Mg، Ba و Fe؛ مهار رشد کریستال و پراکندگی هسته‌های اولیه
• سازگاری فرمولاسیونی: هم‌افزایی با فسفونات‌ها/پلیمرها در آنتی‌اسکالانت‌ها و شوینده‌ها؛ امکان پایدارسازی پراکسیدها در سامانه‌های سفیدکننده.

ایمنی و نگهداری دی اتیلن تریامین پنتا (DTMP)

• ایمنی کاربری: استفاده از دستکش مناسب، عینک/شیلد، روپوش مقاوم؛ شست‌وشوی فوری در صورت تماس، و کار در محیط‌های با تهویه مناسب.
• انبارش: ظروف دربسته و مقاوم شیمیایی (مانند HDPE/IBC)، محیط خشک و خنک، دور از نور/گرما؛ پایش دوره‌ای گریدهای محلولی و ارجاع به SDS الزامی است.
• حمل‌ونقل و اسناد: نگهداری COA/SDS در دسترس، برچسب‌گذاری صحیح، و پیروی از مقررات محلی/بین‌المللی حمل مواد شیمیایی توصیه می‌شود.

نتیجه‌گیری

دی اتیلن تریامین پنتا (DTMP) اسید به‌عنوان یک فسفونات چندکاربرد با کیلیت‌کنندگی قوی، پایداری بالا و کارایی در دوزهای پایین، ستون کلیدی سبد مواد اولیه B2B در تصفیه آب، نفت و گاز، شوینده‌ها، کاغذ و نساجی است. ترکیب ویژگی‌های عملکردی (مهار رسوب، کاهش خوردگی، افزایش راندمان) با سازگاری فرمولاسیونی، آن را برای تأمین‌کنندگان و خریداران صنعتی به گزینه‌ای مطمئن و اقتصادی تبدیل می‌کند. انتخاب گرید مناسب، طراحی دوزینگ مبتنی بر آزمون میدانی، و رعایت الزامات ایمنی/محیط‌زیست، مسیر استفاده پایدار و مقرون‌به‌صرفه از این ماده را تضمین می‌کند.