دی اوکتیل فتالات (DOP) که با نام دی‌اوکتیل فتالات نیز شناخته می‌شود، یک نرم‌کننده رایج است که عمدتاً در تولید محصولات پلی وینیل کلراید (PVC) انعطاف‌پذیر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ساختار

دی اوکتیل فتالات (DOP) یک ترکیب استری آلی است که از اسید فتالیک مشتق شده و به عنوان نرم‌کننده در تولید پلاستیک‌های انعطاف‌پذیر به کار می‌رود.

• ساختار آن شامل یک حلقه بنزن مرکزی است که به دو گروه استری متصل شده است.
• هر گروه استری دارای یک زنجیره آلکیلی بلند شامل هشت اتم کربن است (که نام "اوکتیل" از اینجا گرفته شده است).
• این زنجیره‌های آلکیلی از طریق پیوندهای استری به گروه فتالات متصل هستند.

ساختار مولکولی DOP باعث افزایش انعطاف‌پذیری پلاستیک‌ها می‌شود، زیرا موجب افزایش فاصله بین زنجیره‌های پلیمری و کاهش نیروهای بین‌مولکولی می‌شود. این خاصیت باعث افزایش نرمی و فرآیندپذیری موادی مانند PVC می‌شود.

فرمول شیمیایی دی اوکتیل فتالات: C₂₄H₃₈O₄

ویژگی‌ها

دی اوکتیل فتالات (DOP) که با نام دی‌اوکتیل فتالات نیز شناخته می‌شود، یکی از نرم‌کننده‌های پرکاربرد در صنعت PVC است.

• مایعی شفاف، بی‌رنگ تا زرد کم‌رنگ و روغنی با بوی ضعیف و معطر است.
• دارای نقطه جوش حدود ۳۸۴ درجه سانتی‌گراد و نقطه ذوب کمتر از ۳۰- درجه سانتی‌گراد است.
• چگالی آن در دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد تقریباً ۰.۹۸۶ گرم بر سانتی‌متر مکعب است.
• در آب نامحلول است اما در اغلب حلال‌های آلی مانند الکل، بنزن و اتر حل می‌شود.
• پایداری حرارتی خوبی دارد و به بهبود انعطاف‌پذیری و دوام پلاستیک‌ها کمک می‌کند، اما ممکن است در دماهای بالا تجزیه شده و ترکیبات مضری آزاد کند.
• در مقادیر کم سمیت حاد پایینی دارد، اما مواجهه طولانی‌مدت یا با غلظت بالا می‌تواند اثرات منفی بر سلامت، به‌ویژه در زمینه سمّیت تولیدمثلی داشته باشد.
• به دلیل نگرانی‌های زیست‌محیطی و سلامتی، استفاده از آن در برخی از محصولات مانند اسباب‌بازی‌های کودکان و بسته‌بندی‌های مواد غذایی تحت مقررات سخت‌گیرانه قرار گرفته است.
• اصلی‌ترین کاربرد آن به‌عنوان نرم‌کننده در محصولات PVC انعطاف‌پذیر مانند کفپوش‌ها، کابل‌ها و چرم مصنوعی است، اما در برخی از محصولات لاستیکی نیز استفاده می‌شود.

به دلیل تجزیه‌پذیری پایین و اثرات بالقوه زیست‌محیطی، جایگزین‌های بدون فتالات برای آن در حال توسعه هستند.

کاربردهای دی اوکتیل فتالات (DOP)

• نرم‌کننده برای PVC: به‌طور عمده در محصولات PVC انعطاف‌پذیر مانند کفپوش‌ها، چرم مصنوعی و فیلم‌های پلاستیکی استفاده می‌شود.
• صنعت لاستیک: برای افزایش انعطاف‌پذیری و دوام محصولات لاستیکی به کار می‌رود.
• کابل‌های الکتریکی: موجب افزایش انعطاف‌پذیری و مقاومت در برابر شرایط جوی در سیم‌ها و کابل‌های برق می‌شود.
• محصولات آرایشی و بهداشتی: گاهی در لاک ناخن و لوسیون‌ها به کار می‌رود، هرچند امروزه استفاده از آن کمتر شده است.
• پوشش‌ها و رنگ‌ها: به‌عنوان نرم‌کننده در برخی از رنگ‌ها و پوشش‌ها برای بهبود انعطاف‌پذیری استفاده می‌شود.

مزایای دی اوکتیل فتالات (DOP)

• بهبود انعطاف‌پذیری: به‌طور قابل توجهی انعطاف‌پذیری و فرآیندپذیری PVC و سایر پلیمرها را افزایش می‌دهد.
• پایداری حرارتی مناسب: مقاومت بالایی در برابر حرارت دارد و برای کاربردهایی که نیاز به تحمل دماهای بالا دارند، مناسب است.
• فرّاریت پایین: نرخ تبخیر کمی دارد که باعث افزایش دوام و کارایی آن در بلندمدت می‌شود.
• مقرون‌به‌صرفه: در مقایسه با برخی نرم‌کننده‌های جایگزین هزینه کمتری دارد.

معایب دی اوکتیل فتالات (DOP)

• خطرات سلامتی: به عنوان یک مختل‌کننده غدد درون‌ریز شناخته شده و با سمیت تولیدمثلی مرتبط است.
• تأثیرات زیست‌محیطی: به‌راحتی تجزیه نمی‌شود و می‌تواند در محیط انباشته شده و برای حیات وحش خطرناک باشد.
• محدودیت‌های قانونی: به دلیل نگرانی‌های ایمنی، استفاده از فتالات‌ها در برخی محصولات مصرفی، به‌ویژه محصولاتی که در تماس با غذا یا کودکان هستند، تحت مقررات سخت‌گیرانه قرار گرفته است.
• مهاجرت از مواد: DOP می‌تواند به مرور زمان از پلاستیک‌ها خارج شود که ممکن است باعث آلودگی محیط اطراف یا محصولات مرتبط شود.
• سمّیت: قرارگیری طولانی‌مدت یا با غلظت بالا در معرض DOP می‌تواند اثرات زیان‌باری از جمله جذب پوستی، استنشاقی یا گوارشی داشته باشد.