دکستروز ابدار

دکستروز آبدار (Dextrose Monohydrate) یک نوع قند ساده از خانواده کربوهیدرات‌ها است که از هیدرولیز نشاسته معمولاً دکستروز ذرت تولید می‌شود. این ترکیب به دلیل داشتن یک مولکول آب در ساختار خود، با نام دکستروز تک‌آبه نیز شناخته می‌شود.

از نظر شیمیایی، دکستروز آبدار همان گلوکز کریستالی است که در صنایع غذایی، دارویی، نوشیدنی و حتی شیمیایی به‌عنوان منبع انرژی، شیرین‌کننده و پایدارکننده کاربرد گسترده دارد.

دکستروز خشک چیست

دکستروز خشک یا دکستروز بی‌آب نوعی قند طبیعی ساده (مونو‌ساکارید) است که از نشاسته ذرت یا سایر منابع گیاهی به‌دست می‌آید. این ترکیب در واقع فرم کریستالی خشک‌شده‌ی گلوکز است که فاقد مولکول‌های آب می‌باشد و به همین دلیل دارای خلوص بالا، پایداری زیاد و قدرت شیرین‌کنندگی دقیق‌تری نسبت به دکستروز آبدار است.

دکستروز خشک با فرمول شیمیایی C₆H₁₂O₆ و شماره CAS 50-99-7، به‌صورت پودر سفید، بی‌بو و محلول در آب تولید می‌شود و در صنایع غذایی، دارویی، آرایشی و دامپزشکی کاربرد گسترده‌ای دارد.

ساختار شیمیایی دکستروز آبدار

• فرمول شیمیایی: C₆H₁₂O₆ · H₂O

• شماره CAS: 5996-10-1

• نام شیمیایی: D-Glucose Monohydrate

• ساختار: یک مولکول گلوکز به همراه یک مولکول آب متبلور

این ساختار باعث می‌شود دکستروز آبدار پایداری خوبی داشته باشد و در صنایع مختلف نسبت به دکستروز بی‌آب کاربردهای متفاوتی پیدا کند.

ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی دکستروز آبدار

• ظاهر: پودر یا کریستال سفید

• مزه: شیرین (شیرینی حدود 70 تا 80 درصد ساکاروز)

• حلالیت: محلول در آب، نامحلول در الکل

• چگالی: حدود 1.54 g/cm³

• نقطه ذوب: 146°C (با از دست دادن آب مولکولی)

• فشار بخار: ناچیز (در شرایط محیطی)

• پایداری: پایدار در دمای اتاق و شرایط خشک

گریدهای مختلف دکستروز آبدار

1. دکستروز آبدار خوراکی (Food Grade):

   • ماننده ماده مالتودکسترین در گرید صنایع غذایی و نوشیدنی پر کاربرد است.

   • به‌عنوان شیرین‌کننده، طعم‌دهنده و منبع انرژی.

2. دکستروز آبدار دارویی (Pharma Grade):

   • استفاده در محلول‌های تزریقی (Intravenous).

   • منبع انرژی سریع برای بیماران و ورزشکاران.

3. دکستروز آبدار صنعتی (Industrial Grade):

   • در صنایع شیمیایی، تخمیر، تولید اسیدهای آلی و الکل.

کاربردهای دکستروز آبدار

1. صنایع غذایی

• تولید شیرینی، شکلات و آدامس.

• جایگزین ساکاروز در نوشیدنی‌ها و دسرها.

• بهبود قوام و ماندگاری مواد غذایی.

• تأمین انرژی سریع در نوشیدنی‌های ورزشی.

2. صنایع دارویی

• استفاده در محلول‌های تزریقی و سرم‌ها.

• به‌عنوان حامل در داروهای جامد و پودرهای دارویی.

• کمک به تنظیم فشار اسمزی در داروها.

3. صنایع شیمیایی و تخمیری

• ماده اولیه در تولید اسید لاکتیک، اتانول، سوربیتول و سایر فرآورده‌های تخمیری.

• استفاده در صنایع بیوتکنولوژی برای رشد میکروارگانیسم‌ها.

مزایای دکستروز آبدار

• منبع انرژی سریع: جذب سریع در بدن.

• کاربرد دکستروز آبدار چندمنظوره: صنایع غذایی، دارویی و شیمیایی.

• طعم شیرین ملایم: مناسب برای ترکیب با سایر افزودنی‌ها.

• قابلیت جایگزینی ساکاروز: در بسیاری از محصولات.

• ایمنی بالا: تأیید شده توسط FDA و EFSA.

معایب دکستروز آبدار

• شاخص گلیسمی بالا → افزایش سریع قند خون.

• مصرف زیاد می‌تواند منجر به چاقی، دیابت نوع 2 و مشکلات متابولیکی شود.

• نگهداری در شرایط مرطوب باعث کلوخه شدن می‌شود.

ایمنی و نگهداری دکستروز آبدار

• در شرایط خشک، خنک و دور از نور مستقیم نگهداری شود.

• بسته‌بندی باید در کیسه‌های چندلایه مقاوم به رطوبت باشد.

• دوز مجاز مصرف خوراکی طبق استانداردهای بین‌المللی ایمن است.

• در صنایع دارویی باید تحت شرایط GMP تولید گردد.

فرآیند تولید دکستروز آبدار

تولید دکستروز آبدار، که به آن گلوکز مونوهیدرات نیز گفته می‌شود، یک فرآیند بیوشیمیایی و صنعتی دقیق است که طی آن، نشاسته به عنوان ماده اولیه به قند ساده دکستروز تبدیل می‌شود. این فرآیند عمدتاً از نشاسته ذرت استفاده می‌کند، اما از منابع دیگری مانند گندم یا سیب‌زمینی نیز می‌توان بهره برد.

مرحله ۱: آماده‌سازی دوغاب نشاسته (Slurry Preparation)

اولین گام، تهیه یک سوسپانسیون یا دوغاب از نشاسته است.

• مخلوط کردن: پودر نشاسته خشک با آب تصفیه شده مخلوط می‌شود تا یک دوغاب یکنواخت با غلظت مشخص (معمولاً ۳۰ تا ۴۰ درصد) به دست آید.
• تنظیم pH: برای بهینه‌سازی عملکرد آنزیم‌ها در مراحل بعدی، pH دوغاب با افزودن اسیدهای ملایم مانند اسید کلریدریک یا آنزیم‌های تنظیم‌کننده، به محدوده مورد نظر (معمولاً بین ۵.۵ تا ۶.۵) رسانده می‌شود.

مرحله ۲: مایع‌سازی (Liquefaction)

در این مرحله، زنجیره‌های بلند و نامحلول نشاسته به زنجیره‌های کوتاه‌تر و محلول به نام دکسترین شکسته می‌شوند.

• افزودن آنزیم: به دوغاب نشاسته، آنزیم آلفا-آمیلاز (α-amylase) که به حرارت مقاوم است، اضافه می‌شود.
• حرارت‌دهی: مخلوط به سرعت در مبدل‌های حرارتی (Jet Cooker) تحت فشار بخار به دمای بالا (حدود ۱۰۵ تا ۱۱۰ درجه سانتی‌گراد) رسانده می‌شود. این شوک حرارتی باعث ژلاتینه شدن نشاسته و فعال شدن آنزیم می‌شود.
• نتیجه: آنزیم آلفا-آمیلاز مانند یک قیچی مولکولی عمل کرده و پیوندهای α-۱,۴-گلیکوزیدی نشاسته را به طور تصادفی می‌شکند و آن را به دکسترین‌های محلول تبدیل می‌کند. کل این فرآیند در چند دقیقه انجام می‌شود.

مرحله ۳: ساکاریفیکاسیون (Saccharification)

هدف این مرحله، تکمیل فرآیند هیدرولیز و تبدیل دکسترین‌ها به مونومرهای دکستروز (گلوکز) است.

• خنک‌سازی و تنظیم pH: شربت دکسترین به دست آمده از مرحله قبل، تا دمای حدود ۶۰ تا ۶۵ درجه سانتی‌گراد خنک شده و pH آن مجدداً تنظیم می‌شود.
• افزودن آنزیم: آنزیم گلوکوآمیلاز (Glucoamylase) به شربت اضافه می‌شود. این آنزیم به طور تخصصی پیوندهای α-۱,۴ و α-۱,۶-گلیکوزیدی را از انتهای زنجیره‌های دکسترین جدا کرده و آن‌ها را به مولکول‌های گلوکز تبدیل می‌کند.
• زمان واکنش: این فرآیند در مخازن بزرگ و همزن‌دار برای مدت زمان طولانی (معمولاً ۲۴ تا ۴۸ ساعت) ادامه می‌یابد تا حداکثر تبدیل به دکستروز صورت گیرد. خلوص دکستروز در این مرحله به بالای ۹۵ درصد می‌رسد.

مرحله ۴: تصفیه و خالص‌سازی (Refining and Purification)

شربت دکستروز خام به دست آمده حاوی ناخالصی‌هایی مانند پروتئین‌ها، چربی‌ها و رنگدانه‌ها است که باید حذف شوند.

• فیلتراسیون: شربت از فیلترهای پرس عبور داده می‌شود تا ذرات جامد و معلق جدا شوند.
• کربن فعال: برای حذف رنگ و بو، شربت از ستون‌های حاوی کربن فعال (Activated Carbon) عبور داده می‌شود.
• تبادل یونی: برای حذف املاح معدنی و نمک‌های محلول، شربت از ستون‌های رزین تبادل یونی (Ion Exchange Resins) عبور می‌کند. این مرحله خلوص محصول را به شدت افزایش می‌دهد.

مرحله ۵: کریستالیزاسیون (Crystallization)

این مرحله، گام کلیدی برای تولید فرم جامد و آبدار دکستروز است.

• تغلیظ: شربت دکستروز خالص شده در دستگاه‌های تبخیرکننده تحت خلاء (Evaporator) تغلیظ می‌شود تا به غلظت بسیار بالایی (حدود ۷۵ درصد) برسد.
• هسته‌زایی: شربت غلیظ به آرامی و تحت شرایط دمایی کنترل شده خنک می‌شود. برای شروع فرآیند کریستالیزاسیون، مقداری کریستال دکستروز بسیار ریز به عنوان “هسته” به آن اضافه می‌شود.
• رشد کریستال: مولکول‌های دکستروز در شربت به تدریج بر روی این هسته‌ها قرار گرفته و کریستال‌های بزرگ‌تری را تشکیل می‌دهند. در این فرآیند، هر مولکول دکستروز یک مولکول آب را در ساختار کریستالی خود به دام می‌اندازد و به دکستروز مونوهیدرات تبدیل می‌شود.

مرحله ۶: جداسازی و خشک‌کردن

در مرحله نهایی، کریستال‌های دکستروز باید از شربت باقی‌مانده جدا و خشک شوند.

• سانتریفیوژ: توده کریستالی به دستگاه‌های سانتریفیوژ منتقل می‌شود. در اثر نیروی گریز از مرکز، شربت اضافی (که به آن شیره مادر یا Mother Liquor گفته می‌شود) از کریستال‌ها جدا می‌شود.
• شستشو: کریستال‌ها با مقدار کمی آب مقطر شسته می‌شوند تا هرگونه شربت باقی‌مانده از سطح آن‌ها پاک شود.
• خشک‌کردن: کریستال‌های مرطوب در خشک‌کن‌های دوار با هوای گرم و فیلتر شده، خشک می‌شوند تا به رطوبت استاندارد برسند.
• دانه‌بندی و بسته‌بندی: محصول نهایی بر اساس اندازه دانه‌ها سرند شده و در بسته‌بندی‌های استاندارد برای عرضه به بازار آماده می‌شود.

خلاصه مراحل گفته شده فرایند تولید :

1. استخراج نشاسته: معمولاً از ذرت.

2. هیدرولیز آنزیمی یا اسیدی: تبدیل نشاسته به گلوکز.

3. تصفیه محلول: حذف ناخالصی‌ها و مواد جانبی.

4. تغلیظ: افزایش غلظت محلول گلوکز.

5. کریستالیزاسیون با آب: تشکیل دکستروز آبدار.

6. خشک‌سازی: تولید کریستال یا پودر سفید پایدار.

خرید دکستروز آبدار

برای خرید دکستروز آبدار با کیفیت بالا و دریافت بهترین قیمت دکستروز آبدار، انتخاب تأمین‌کننده معتبر اهمیت بالایی دارد. مجموعه تأمین کالا تک با سال‌ها تجربه در واردات و فروش دکستروز آبدار در گریدهای مختلف، آماده همکاری با صنایع غذایی، دارویی و شیمیایی است.

سوالات متداول دکستروز آبدار

1. دکستروز آبدار چیست؟
یک قند ساده (گلوکز کریستالی) همراه با یک مولکول آب که از هیدرولیز نشاسته به‌دست می‌آید.

2. تفاوت دکستروز آبدار با دکستروز بی‌آب چیست؟
دکستروز آبدار یک مولکول آب دارد اما دکستروز بی‌آب فاقد آب مولکولی است و پایداری متفاوتی دارد.

3. کاربرد اصلی دکستروز آبدار چیست؟
در صنایع غذایی به‌عنوان شیرین‌کننده و در صنایع دارویی به‌عنوان منبع انرژی سریع.

4. قیمت دکستروز آبدار چگونه تعیین می‌شود؟
بسته به گرید، خلوص و کشور تولیدکننده.