اسید استیک

اسید استیک با فرمول شیمیایی CH₃COOH، یکی از ساده‌ترین و پرکاربردترین اسیدهای کربوکسیلیک است. این ماده که به نام جوهر سرکه نیز شناخته می‌شود، ترکیب اصلی سرکه خوراکی است و عامل ایجاد طعم ترش آن محسوب می‌شود. در دمای اتاق، استیک اسید به صورت مایعی بی‌رنگ با بوی تند و نافذ وجود دارد. این اسید به دلیل خواص فیزیکی و شیمیایی خود، در بسیاری از صنایع کاربرد دارد.

ساختار اسید استیک

ساختار مولکولی اسید استیک از یک گروه متیل (−CH₃) و یک گروه کربوکسیل (−COOH) تشکیل شده است. این دو گروه از طریق پیوند کربن–کربن به هم متصل‌اند. گروه کربوکسیل عامل اسیدی بودن ترکیب است، زیرا در محلول‌های آبی توانایی آزاد کردن پروتون (H⁺) دارد.

ویژگی‌های اسید استیک

• حالت فیزیکی: مایع بی‌رنگ در دمای اتاق
• نقطه ذوب: 16.6°C – در زیر این دما، به صورت جامد بلوری در می‌آید که به آن “استیک اسید گلاسیال” (Glacial Acetic Acid) گفته می‌شود
• نقطه جوش: حدود 118–119°C در فشار 1 اتمسفر 
• بو: بوی تند، نافذ و مشابه سرکه (تحریک‌کننده در غلظت بالا)
• حلالیت: کاملاً محلول در آب، الکل‌ها، اتر و اکثر حلال‌های آلی قطبی
• اسیدیته: اسید ضعیف با pKa ≈ 4.76 – در محلول‌های آبی به‌طور ناقص یونیزه می‌شود
• خورندگی: در غلظت‌های بالا خورنده بوده و ممکن است موجب سوختگی شیمیایی پوست و چشم شود
• قابلیت اشتعال: قابل اشتعال است؛ بخارات آن می‌توانند با هوا مخلوط‌های انفجاری تشکیل دهند
• چگالی: حدود 1.049 g/cm³ در 25°C

کاربردهای اسید استیک

استیک اسید به دلیل versatility (چندکاره بودن) در واکنش‌ها و خواصش، در صنایع بسیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد:

صنایع شیمیایی:

• تولید وینیل استات مونومر (VAM): برای ساخت چسب‌ها، رزین‌ها و پلیمرها
• تولید استرهای استیک مانند:
  • اتیل استات: حلال در لاک ناخن، رنگ‌ها، چسب‌ها
  • بوتیل استات: حلال در رنگ‌ها و جوهرها
• سنتز اسید ترفتالیک خالص (PTA): ماده اولیه برای تولید PET در بطری‌ها و الیاف پلی‌استر

صنایع دارویی:

• شرکت در سنتز داروها، آنتی‌بیوتیک‌ها، ترکیبات بیولوژیک

صنایع نساجی:

• به عنوان تنظیم‌کننده pH و تثبیت‌کننده رنگ در رنگرزی و چاپ پارچه‌ها

صنایع غذایی:

• به عنوان تنظیم‌کننده اسیدیته و نگهدارنده (افزودنی غذایی با کد E260)
• ماده اصلی در تولید سرکه و طعم‌دهنده در سس‌ها، ترشی‌ها و کنسروها
• صنایع لاستیک و پلاستیک:  به عنوان کاتالیزور یا اصلاح‌کننده واکنش

سایر کاربردها

• تولید حشره‌کش‌ها و علف‌کش‌ها
• استفاده به عنوان حلال صنعتی برای حل‌کردن رزین‌ها، رنگ‌ها و روغن‌ها

مزایای اسید استیک

• فراوانی و دسترسی بالا: یکی از مهم‌ترین اسیدهای آلی تولیدشده در مقیاس صنعتی
• چندکاره بودن شیمیایی: شرکت در واکنش‌های استری، پلیمریزاسیون، اکسایش و احیاء
• قابلیت نگهدارندگی: به دلیل خاصیت اسیدی، رشد میکروب‌ها را مهار می‌کند
• اسیدیته ملایم و کنترل‌پذیر: برای فرمولاسیون‌های حساس مناسب است
• زیست‌تخریب‌پذیر: در طبیعت به‌سرعت به CO₂ و H₂O تبدیل می‌شود

معایب اسید استیک

• خورندگی: در غلظت‌های بالا برای پوست، چشم و دستگاه تنفس خطرناک است
• بوی تند و آزاردهنده: تنفس بخارات غلیظ آن ممکن است باعث سرفه و تحریک شود
• قابلیت اشتعال: بخارات آن با هوا تشکیل مخلوط‌های انفجاری می‌دهد؛ باید دور از شعله نگهداری شود
• نقطه انجماد بالا: در مناطق سردسیر به‌راحتی منجمد می‌شود
• سمیت استنشاقی در غلظت بالا: ممکن است موجب آسیب ریوی شود

ایمنی و نگهداری اسید استیک

 خطرات ایمنی اسید استیک

 تجهیزات حفاظت فردی

 شرایط نگهداری اسید استیک