دی‌آمونیوم فسفات

دی‌آمونیوم فسفات (DAP) یکی از مهم‌ترین نمک‌های فسفاته در صنایع کشاورزی، غذایی، شیمیایی و فرایندهای صنعتی است. این ترکیب به دلیل محتوای بالای فسفر قابل جذب و نیتروژن آمونیاکی به‌عنوان یکی از پراستفاده‌ترین مواد در کودهای شیمیایی، مکمل‌های مخمری، صنایع تخمیری و تولید پاک‌کننده‌ها شناخته می‌شود. ساختار پایدار، انحلال‌پذیری مناسب و ایمنی نسبی باعث شده است که دی‌آمونیوم فسفات در طیف وسیعی از فرمولاسیون‌ها نقش کلیدی داشته باشد و به‌عنوان یک ماده اولیه استراتژیک در بسیاری از کارخانه‌ها شناخته شود.

برای کاربران صنعتی، تولیدکنندگان و شرکت‌های فرمولاتور، انتخاب یک DAP باکیفیت و گرید مناسب، تأثیر مستقیم بر عملکرد محصول نهایی دارد. در ادامه، جامع‌ترین و دقیق‌ترین تحلیل از ساختار، ویژگی‌ها، کابردها، مزایا، معایب، گریدها، ایمنی، نگهداری و فرایند تولید دی‌آمونیوم فسفات ارائه شده است.

 ساختار شیمیایی دی‌آمونیوم فسفات

دی‌آمونیوم فسفات (NH₄)₂HPO₄ نمکی از اسید فسفریک است که در آن دو گروه آمونیاک (NH₃) جایگزین دو پروتون اسیدی شده‌اند. این ترکیب در حالت جامد به صورت کریستالی سفیدرنگ یا دانه‌ای عرضه می‌شود و دارای pH قلیایی ملایم در محلول آبی است.

نکات علمی کلیدی:

• فرمول شیمیایی: (NH₄)₂HPO₄

• عدد CAS: 7783-28-0

• جرم مولی: 132.06 g/mol

• ماهیت: نمک فسفاته با قابلیت بافری و تنظیم pH

 ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی دی‌آمونیوم فسفات

دی‌آمونیوم فسفات دارای ویژگی‌هایی است که آن را برای طیف وسیعی از کاربردهای صنعتی مناسب می‌کند:

ویژگی‌ها:

• ظاهر: پودر سفید یا گرانول

• حلالیت بالا در آب

• پایداری حرارتی مناسب

• pH قلیایی ملایم (حدود 7.5 تا 8.5)

• بدون بو، غیرقابل اشتعال، غیرخورنده فلزات

• جذب رطوبت متوسط در محیط‌های مرطوب

ترکیب فسفر بالا و نیتروژن قابل استفاده باعث شده این ماده در صنایع کشاورزی به‌عنوان کود پرمصرف شناخته شود.

 کاربردهای دی‌آمونیوم فسفات 

✔ 1. کشاورزی و تولید کودهای شیمیایی

دی‌آمونیوم فسفات یکی از مهم‌ترین کودهای فسفاته جهان است. این ماده 18% نیتروژن و 46% فسفر دارد و با سرعت مناسب در خاک آزاد شده و جذب گیاه می‌شود. مزیت اصلی آن عدم سوزندگی ریشه است.

✔ 2. صنایع غذایی

در گرید خوراکی، DAP برای:

• تنظیم pH

• منبع نیتروژن در تخمیر مخمر

• بهبود تخمیر شراب، ماءالشعیر و سرکه

• پایدارکننده رنگ و طعم
  کاربرد دارد.

✔ 3. صنایع شیمیایی

استفاده در:

• تولید شوینده‌ها

• ساخت مواد ضدحریق

• صنایع تصفیه آب

• تولید بازدارنده‌های خوردگی

✔ 4. صنایع دارویی و بیوتکنولوژی

به عنوان بافر، منبع نیتروژن در محیط‌های کشت و ماده مغذی در تخمیر میکروبی.

 معایب دی‌آمونیوم فسفات

اگرچه دی‌آمونیوم فسفات ماده‌ای ایمن و پرکاربرد است، چند محدودیت و نکته منفی دارد:

• جذب رطوبت بالا و ایجاد کلوخه در آب‌وهوای مرطوب

• می‌تواند در خاک‌های قلیایی، راندمان کاهش‌یافته داشته باشد

• مصرف بیش‌ازحد در کشاورزی ممکن است موجب شوری خاک شود

• نیاز به تهویه مناسب هنگام استفاده صنعتی

مزایای دی‌آمونیوم فسفات

مهم‌ترین مزایا که آن را در صنایع مختلف محبوب کرده:

• حلالیت عالی و واکنش‌پذیری مناسب

• pH قلیایی کنترل‌شده و بدون خاصیت خورندگی

• ترکیب ایده‌آل نیتروژن + فسفر

• پایداری شیمیایی بالا

• سازگار با محیط زیست

• مناسب برای طیف وسیعی از فرایندهای تخمیری

 ایمنی و نگهداری دی‌آمونیوم فسفات

برای استفاده ایمن از DAP باید نکات زیر رعایت شود:

• نگهداری در محیط خشک، دور از رطوبت

• استفاده از ماسک و دستکش هنگام تخلیه

• دور از مواد اکسیدکننده قوی

• بسته‌بندی در کیسه‌های چندلایه پلی‌اتیلنی

• عدم انبار در هوای مرطوب به‌دلیل خطر کلوخه شدن

این ماده سمی نیست اما در تماس طولانی با پوست ممکن است خارش جزئی ایجاد کند.

 فرایند تولید دی‌آمونیوم فسفات

فرایند تولید به‌صورت صنعتی شامل واکنش آمونیاک با اسید فسفریک است:

مراحل تولید:

1. افزودن آمونیاک مایع به اسید فسفریک

2. تنظیم دقیق pH

3. انجام واکنش گرمازا و تشکیل کریستال‌های دی‌آمونیوم فسفات

4. جداسازی، خشک‌سازی و دانه‌بندی

5. بسته‌بندی گرید موردنظر (صنعتی، خوراکی، کشاورزی)

در برخی واحدها برای افزایش کیفیت، عملیات تصفیه و فیلتراسیون اضافی انجام می‌شود.

 گریدهای مختلف دی‌آمونیوم فسفات

 گرید کشاورزی

• پرمصرف‌ترین نوع

• دارای استانداردهای خاک و کشاورزی

• دانه‌بندی گرانولی

گرید خوراکی

• مناسب برای صنایع تخمیری و نوشیدنی

• خلوص بالا

• استانداردهای FDA / FCC

گرید صنعتی

• مناسب برای شوینده‌ها و صنایع شیمیایی

• حلالیت بالا

• قیمت اقتصادی‌تر

سوالات متداول درباره دی‌آمونیوم فسفات

1. آیا دی‌آمونیوم فسفات برای انسان مضر است؟

در گرید خوراکی بی‌خطر است، اما در مقدار زیاد یا گرید صنعتی نباید مصرف شود. برای کاربردهای غذایی فقط از DAP خوراکی استفاده کنید.

2. تفاوت DAP با MAP چیست؟

DAP دارای pH بالاتر و نیتروژن بیشتر است، در حالی که MAP اسیدی‌تر بوده و برای خاک‌های قلیایی مناسب‌تر است.

3. آیا دی‌آمونیوم فسفات در صنایع تخمیری استفاده می‌شود؟

بله، DAP یکی از بهترین منابع نیتروژن برای مخمرها در تولید شراب، سرکه، ماءالشعیر و تخمیرهای صنعتی است.

4. بهترین گرید دی‌آمونیوم فسفات برای کشاورزی کدام است؟

گرید گرانولی 18-46 با حلالیت بالا بهترین گزینه برای کوددهی و استفاده در سیستم‌های آبیاری است.