دی آمونیوم فسفات
دی آمونیوم فسفات یکی از پرمصرف‌ترین کودهای فسفاته جهان است که با تامین همزمان نیتروژن و فسفر، استقرار ریشه، رشد رویشی، گلدهی و افزایش عملکرد را در طیف وسیعی از محصولات تقویت می‌کند. دسترسی‌پذیری بالا، حلالیت مناسب و بسته‌بندی استاندارد، آن را به انتخاب محبوب زنجیره‌های تامین در کشاورزی و صنایع تبدیل کرده است.
ساختار شیمیایی دی آمونیوم فسفات
- فرمول شیمیایی: (NH4)2HPO4
- نام انگلیسی: Diammonium phosphate (DAP)
- خانواده: نمک‌های آمونیوم فسفات
- جرم مولی: 132.07 g/mol
- شرح تولید: حاصل واکنش آمونیاک و اسید فسفریک در فرایندهای صنعتی کنترل‌شده است؛ دوغاب حاصل پس از خنک‌سازی دانه‌بندی و الک می‌شود.
این ترکیب در طبیعت به‌ندرت به‌صورت فُسفامیت یافت می‌شود و در صنعت کود معمولاً با کُد تغذیه‌ای 18-46-0 (N-P2O5-K2O) شناخته می‌شود.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی دی آمونیوم فسفات
- ظاهر: جامد کریستالی/پودری سفید (گاهی مایل به خاکستری)
- چگالی: حدود 1.619 g/cm³
- نقطه ذوب/واکنش گرمایی: حدود 155°C (تجزیه)؛ با افزایش دما آمونیاک آزاد می‌کند
- حلالیت در آب (تقریبی): 57.5 g/100 mL در 10°C و 106.7 g/100 mL در 100°C؛ محلولیت بالا و انحلال سریع در سیستم‌های آبیاری
- رفتار اسیدی-بازی: ایجاد محیط قلیایی موضعی اطراف گرانول در لحظه انحلال؛ در بلندمدت، نیتریفیکاسیون آمونیوم می‌تواند موجب کاهش pH خاک شود
- گرید غذایی: به‌عنوان افزودنی E342 گزارش شده است.
کاربردهای دی آمونیوم فسفات
- کشاورزی (کود پایه و سرک): منبع همزمان نیتروژن و فسفر برای غلات، دانه‌های روغنی، ریشه‌ای‌ها، باغات و کشت‌های گلخانه‌ای؛ بهبود استقرار، رشد رویشی، گلدهی و عملکرد نهایی محصول
- افزودنی غذایی: گرید خاص به‌عنوان E342 (تنظیم‌کننده pH/عامل عملکردی) در برخی فرایندهای صنایع غذایی و تخمیری استفاده می‌شود
- ایمنی و نساجی/چوب: به‌عنوان مؤلفه در فرمول‌های بازدارنده حریق و بهبود مقاومت حرارتی مواد سلولزی (کاغذ، چوب، منسوجات) و نیز کاربردهای لحیم‌کاری گزارش شده است
- فرایندهای صنعتی آب: مشارکت در فرمولاسیون‌هایی که به فسفات و آمونیوم نیاز دارند؛ استفاده از رزین‌ها و افزودنی‌های مرتبط به‌صورت موردی در منابع صنعتی ذکر شده است.
معایب دی آمونیوم فسفات
- جذب رطوبت و کُمپه‌کته شدن: رطوبت‌گیری سریع و کلوخه‌شدن در انبارش نامناسب؛ نیازمند محیط خشک، پوشش ضدآب و تهویه کافی است
- قلیاییت موضعی اطراف گرانول: در لحظه انحلال می‌تواند به بذر/ریشه‌های بسیار جوان در خاک‌های قلیایی آسیب بزند؛ رعایت فاصله از بذر توصیه می‌شود
- تجزیه حرارتی: در دماهای بالا آمونیاک آزاد کرده و محصولات تجزیه خطرناک تولید می‌کند؛ کنترل دما و مدارک ایمنی الزامی است.
مزایای دی آمونیوم فسفات
- کارایی تغذیه‌ای بالا: نسبت 18-46-0 با حلالیت مناسب، جذب سریع و اثربخشی بالا در بهبود رشد رویشی، ریشه و گلدهی
- سازگاری عملیاتی: قابل استفاده در کودپاشی پایه، ردیفی، و سیستم‌های آبکود با فرمول‌های مناسب؛ کاهش هزینه‌های لجستیک به‌دلیل تراکم مواد مغذی
- طیف کاربرد وسیع: از کشاورزی تا بازدارنده‌های حریق، نساجی و برخی مصارف غذایی (E342).
ایمنی و نگهداری دی آمونیوم فسفات
- انبارش: در محیط خشک، خنک و دارای تهویه مناسب؛ اجتناب از رطوبت و تماس با زمین. از روکش‌های مناسب استفاده شود؛ از سوراخ‌کاری و ضربه به توده‌های کلوخه خودداری گردد
- کار با محصول: استفاده از دستکش و ماسک گردوغبار هنگام جابه‌جایی پودری/گرانولی؛ دور از منابع گرما نگهداری شود. در دماهای بالا تجزیه و آزادسازی آمونیاک محتمل است
- کاربرد مزرعه‌ای: از تماس مستقیم گرانول با بذرهای جوان در خاک‌های قلیایی (pH>7) اجتناب کنید؛ کود را یکنواخت پخش و با خاک مخلوط کنید یا در فواصل توصیه‌شده قرار دهید.
دی آمونیوم فسفات با ترکیب بهینه مواد مغذی، حلالیت بالا و کاربری‌های متنوع از کشاورزی تا صنایع، یک ماده اولیه کلیدی برای تامین‌کنندگان و خریداران است. با رعایت اصول انبارش خشک، کاربرد اصولی در مزرعه و انتخاب گرید مناسب (از جمله گرید غذایی E342)، این محصول می‌تواند بازده فرایندی و اقتصادی را به‌صورت پایدار ارتقا دهد.
