اتانول (اتیل الکل) 96% و 99%
اتانول (Ethanol) یا اتیل الکل (Ethyl Alcohol)یک ترکیب آلی، فرار، قابل اشتعال، بی‌رنگ با بوی خاص الکلی است که به‌طور طبیعی از تخمیر قندها یا بصورت صنعتی از طریق هیدراسیون اتیلن تولید می‌شود. این ماده در صنایع مختلف به‌عنوان حلال، ضدعفونی‌کننده، حامل مواد فعال، ماده اولیه شیمیایی و سوخت زیستی کاربرد گستردهای دارد.
این ماده معمولاً در دو گرید رایج زیر عرضه می‌شود:
- اتانول ۹۶٪ (هیدروالکلی / نیمه‌خشک)
- اتانول ۹۹ یا ۹۹.۵٪— اتانول مطلق (Absolute Ethanol) بدون آب
ساختار شیمیایی
- فرمول مولکولی: C₂H₅OH
- ساختار: زنجیره دوکربنی با گروه عاملی هیدروکسیل انتهایی
- نام IUPAC: Ethanol
- نوع ترکیب: الکل نوع اول ساده (Primary alcohol)
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی
- ظاهر فیزیکی: مایع شفاف و بی‌رنگ
- بوی: تند و مشخص الکلی
- نقطه جوش: ≈78.2 °C (برای ۹۶٪)
- ویسکوزیته: بسیار پایین (مایع روان)
- نقطه اشتعال: ≈13 °C (قابل اشتعال در دمای اتاق )
- پایداری: پایدار در شرایط معمول، اما بسیار فرار و تبخیر شونده
کاربردهای اتانول
صنایع بهداشتی و ضدعفونی‌کننده‌ها:
- پایه الکلی (عموماً اتانول یا ایزوپروپانول) برای ژل‌ها، اسپری‌ها، محلول‌های ضدعفونی دست و سطوح.
- مؤثر علیه طیف وسیعی از ویروس‌ها (از جمله SARS-CoV-2)، باکتری‌ها و قارچ‌ها به‌شرط رعایت غلظت بهینه ۶۰٪ تا ۸۰٪ حجمی.
- اتانول با غلظت بالاتر از ۸۰٪ ممکن است اثر ضدمیکروبی کمتری داشته باشد به‌دلیل تبخیر سریع و نفوذ ناکافی به سلول‌های میکروبی.
صنایع دارویی و آزمایشگاهی:
- حلال رایج در سنتز ترکیبات دارویی و شیمیایی.
- کاربرد در محلول‌های استخراج، کروماتوگرافی، تقطیر جز به جز، واکنش‌های سنتزی و تهیه عصاره‌های دارویی.
- اتانول به‌عنوان حلالی نسبتاً ایمن و فرار با سمیت پایین در بسیاری از آزمایشگاه‌های زیستی و شیمی آلی استفاده می‌شود.
صنایع آرایشی و مراقبت‌های فردی:
- حلال در محصولات معطر و آرایشی مانند ادکلن، اسپری مو، تونر، لوسیون، و دهان‌شویه‌ها.
- دارای خاصیت خشک‌کنندگی سریع به‌علت نرخ تبخیر بالا، که باعث احساس خنکی و تمیزی روی پوست می‌شود.
- در برخی محصولات، اتانول همچنین نقش آنتی‌میکروبیال دارد.
صنایع غذایی (در صورت داشتن گواهی Food Grade):
- استفاده در استخراج عصاره‌های طبیعی مانند عصاره وانیل، بادام، و مرکبات.
- عامل حامل (Carrier) برای طعم‌دهنده‌ها و افزودنی‌های فرّار.
- در دوزهای مجاز، به‌عنوان حامل ترکیبات فعال در مکمل‌های مایع یا شربت‌ها استفاده می‌شود.
- استفاده از اتانول در صنایع غذایی مشروط به دریافت تأییدیه‌هایی مانند FDA یا EFSA و رعایت حدود مجاز مصرف است.
کاربردهای صنعتی و شیمیایی:
- حلال در تولید رنگ‌ها، لاک‌ها، چسب‌ها، جوهرها، و پاک‌کننده‌ها.
- پیش‌ماده مهم در تولید استرها (مانند اتیل استات)، اترها، سوخت زیستی (Bioethanol).
- در صنایع سوخت، اتانول به‌عنوان ترکیب افزایشی برای بهبود عدد اکتان بنزین به‌کار می‌رود.
مزایا
- حلالیت بالا برای انواع مواد قطبی و غیرقطبی
- ضدعفونی‌کننده مؤثر و سریع با منشأ طبیعی
- تبخیر سریع و بدون باقی‌مانده
- سازگار با پوست: در گریدهای دارای مرطوب‌کننده
- منبع تجدیدپذیر، در صورت تولید از زیست‌توده
- بدون پارابن: مناسب برای فرمول‌های آرایشی طبیعی
معایب و محدودیت‌ها
- قابل اشتعال بالا: نیاز به نگهداری و انبارداری ایمن
- فراریت زیاد: نیاز به بسته‌بندی و نگهداری مناسب
- خشک کنندگی پوست در مصرف مکرر (در غلضت بالا)
- نیاز به گریدهای خاص برای مصرف خوراکی یا دارویی
- ممکن است مشمول مقررات و مالیات‌های دولتی باشد
ایمنی و نگهداری اتانول (اتیل الکل) ۹۶٪ و ۹۹٪
اتانول یا اتیل الکل با خلوص ۹۶٪ و ۹۹٪ یکی از پرکاربردترین حلال‌ها در صنایع دارویی، بهداشتی، شیمیایی و غذایی است درنتیجه مهم است که، رعایت ایمنی و شرایط نگهداری اتانول توجه نماییم لذا برای حفظ سلامت، کیفیت محصول و ایمنی محیط کار اهمیت دهیم.
نکات ایمنی اتانول
- بسیار قابل اشتعال است؛ بخارات آن با هوا ترکیب شده و می‌تواند به‌راحتی منفجر شود.
- در هنگام کار با اتانول باید از جرقه، شعله، وسایل گرمایشی یا الکتریکی بدون محافظ دوری کرد.
- تماس با پوست و چشم‌ها ممکن است موجب تحریک و خشکی شود؛ استفاده از دستکش، عینک ایمنی و تهویه مناسب ضروری است.
- بخارات غلیظ آن ممکن است باعث سرگیجه، سردرد یا خواب‌آلودگی شود، خصوصاً در فضاهای بسته.
شرایط نگهداری استاندارد اتانول
- اتانول باید در ظروف مقاوم به خوردگی، دربسته و دارای برچسب ایمنی نگهداری شود.
- انبار باید خنک، خشک، با تهویه مناسب و کاملاً دور از منابع حرارتی یا الکتریکی باشد.
- ذخیره‌سازی در ظروف پلی‌اتیلن یا فولادی با پوشش مقاوم توصیه می‌شود.
- از تماس با مواد اکسیدکننده قوی (مانند پراکسیدها یا کلرات‌ها) به‌شدت میبایست خودداری کرد.
