اتوکسی پروپانول
-اتوکسی-۲-پروپانول (Ethoxypropanol)، یک حلال بی‌رنگ، شفاف و با بوی ملایم اترمانند است. به‌دلیل داشتن همزمان گروه‌های قطبی (–OH) و غیرقطبی (–O–CH₂CH₃)، این ترکیب در دسته گلیکول‌اترهای تک‌عاملی قرار دارد و در صنایع رنگ، پوشش، چاپ، مواد شوینده، رزین و آرایشی-بهداشتی به‌عنوان حلال مؤثر با ویژگی تبخیر کنترل‌شده استفاده می‌شود.
ساختار شیمیایی اتوکسی پروپانول
- فرمول مولکولی: C₅H₁₂O₂
- فرمول ساختاری: CH₃–CH(OCH₂CH₃)–CH₂–OH
- نام IUPAC: 1-Ethoxy-2-propanol
- نوع ترکیب: گلیکول‌اتر تک‌عاملی با گروه –OH و شاخه –O–CH₂CH₃، مناسب برای حل همزمان ترکیبات قطبی و غیرقطبی
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی
- ظاهر فیزیکی: مایع بی‌رنگ تا زرد بسیار کم‌رنگ با بوی اتر مانند
- نقطه جوش: حدود 132 °C
- ضریب شکست نور: ≈ 1.4065–1.407
- نقطه اشتعال: ≈ 38.5–42 °C (closed cup)
کاربردهای اتوکسی پروپانول
صنایع رنگ و رزین:
- به‌عنوان حلال با سرعت تبخیر متوسط برای رنگ‌های پایه‌آبی و پایه‌حلال
- بهبود جریان‌پذیری، یکنواختی سطح و براقیت پوشش‌ها
- کاهش کشش سطحی رنگ برای افزایش چسبندگی به سطوح
صنایع چاپ و جوهر:
- حامل رنگ‌دانه و حلال در جوهر چاپ (Inkjet، Screen، Flexo و Gravure)
- کنترل سرعت خشک‌شدن و جلوگیری از گرفتگی نازل‌ها، به‌ویژه در چاپگرهای جوهرافشان حرارتی
- بهبود وضوح چاپ و جلوگیری از ته‌نشینی رنگ‌دانه‌ها
مواد شوینده و تمیزکننده صنعتی:
- حلال برای چربی‌زدایی سطوح فلزی، شیشه و پلاستیک
- کاربرد در پاک‌کننده‌های نیمه‌فرار و غیرخورنده، به دلیل بوی ملایم و سمیت نسبتاً پایین
- جایگزین مؤثر برای گلیکول‌اترهای سنگین‌تر در محصولات دوست‌دار محیط زیست
صنایع آرایشی و بهداشتی (محدود و تحت نظارت):
- در فرمولاسیون برخی محصولات مو و پوست به عنوان حامل یا همگن‌کننده ترکیبات معطر یا فعال
- استفاده محدود به دلیل پتانسیل تحریک پوستی در دوزهای بالا
- باید با استانداردهای IFRA و REACH مطابقت داشته باشد
فرمولاسیون‌های کشاورزی و آفت‌کش‌ها:
- بهبود پخش‌پذیری و انحلال ترکیبات فعال در محلول‌های اسپری‌شونده
- افزایش جذب برگی و کاهش کشش سطحی در فرمولاسیون سموم و کودهای مایع
مزایای اتوکسی پروپانول
- حلالیت دوگانه: مناسب برای ترکیبات قطبی و غیرقطبی
- تبخیر متوسط: کنترل‌پذیری خشک‌شدن در کاربردهای پوشش
- سازگاری بالا با آب و حلال‌های آلی
- پایداری شیمیایی و فیزیکی در محیط‌های فرمولاسیون
- کاهش تنش سطحی و بهبود ویژگی روان‌کنندگی سیستم‌های شیمیایی
معایب و محدودیت اتوکسی پروپانول
- قابل اشتعال – نیاز به تهویه و ذخیره‌سازی ایمن با فاصله از منابع گرما
- تحریک‌پذیری پوست و چشم در تماس مستقیم
- استنشاق بخارات در سطوح بالا موجب عوارض ریوی و عصبی می‌شود – الزام به رعایت استاندارد OSHA
- در محصولات خوراکی یا آرایشی نیازمند گرید ویژه و خلوص بالا
ایمنی و نگهداری اتوکسی پروپانول
از نظر ایمنی، این ماده باید با احتیاط حمل و استفاده شود؛ زیرا بخارات آن می‌تواند موجب تحریک چشم، پوست و دستگاه تنفسی گردد. تماس طولانی‌مدت با پوست ممکن است موجب خشکی یا التهاب شود.
نکات ایمنی و نگهداری:
- در محیطی خنک، خشک و دارای تهویه مناسب نگهداری شود.
- از منابع جرقه و شعله باز دور باشد (قابل اشتعال است).
- استفاده از دستکش مقاوم شیمیایی، عینک ایمنی و ماسک تنفسی مناسب توصیه می‌شود.
- ظروف نگهداری باید در بسته و مقاوم به حلال باشند تا از نشت بخار و تبخیر جلوگیری شود.
