اسید اوگزالیک
اسید اوگزالیک یک ترکیب آلی دی‌کربوکسیلیک اسیدی با فرمول شیمیایی C₂H₂O₄ است که در طبیعت به‌صورت کریستال‌های بی‌رنگ و بی‌بو یافت می‌شود. این اسید به‌طور طبیعی در برخی گیاهان مانند ریواس، اسفناج و چغندر وجود دارد و به‌صورت صنعتی نیز برای استفاده در صنایع مختلف تولید می‌شود. اسید اوگزالیک به‌ویژه به‌دلیل خاصیت قوی کلاته‌کنندگی‌اش با فلزات، در صنایع تمیزکننده، نساجی، چرم و داروسازی کاربرد دارد.
ساختار اسید اوگزالیک
اسید اوگزالیک ساده‌ترین دی‌کربوکسیلیک اسید است.
-
فرمول شیمیایی: C₂H₂O₄ یا (COOH)₂
-
این ماده از دو گروه کربوکسیلیک متصل به یکدیگر تشکیل شده است.
-
به‌شکل جامد بلوری و به‌صورت دی‌هیدرات (دارای دو مولکول آب) در دمای محیط پایدار است.
ویژگی‌های اسید اوگزالیک
-
جرم مولی: 90.03 گرم بر مول
-
نقطه ذوب: 101 تا 102 درجه سانتی‌گراد (برای دی‌هیدرات)
-
انحلال‌پذیری: بسیار محلول در آب و الکل
-
شکل ظاهری: بلورهای سفید رنگ
-
pH محلول آبی: حدود 1.3 (اسیدی قوی در محلول‌های رقیق)
-
قابلیت کلاته کردن یون‌های فلزی مانند کلسیم، آهن، منیزیم
کاربردهای اسید اوگزالیک
اسید اوگزالیک در صنایع مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد، از جمله:
-
صنعت پاک‌کننده‌ها: حذف زنگ‌زدگی، لکه‌های جوهر و لکه‌های معدنی
-
صنعت نساجی و رنگرزی: سفیدکننده و عامل تثبیت رنگ
-
در صنایع چرم‌سازی: برای پاک‌سازی و آماده‌سازی سطح چرم
-
در آزمایشگاه‌های شیمیایی: به‌عنوان عامل استاندارد و معرف شیمیایی
-
داروسازی: در برخی فرآیندهای تولید دارو و تصفیه مواد اولیه
-
صنعت چوب: برای روشن کردن رنگ چوب و حذف لکه‌های فلزی
-
کشتار آفات زنبورعسل: به‌صورت کنترل‌شده برای مقابله با کنه واروآ (Varroa)
معایب اسید اوگزالیک
-
سمی بودن بالا: مصرف یا تماس با پوست می‌تواند خطرناک باشد
-
خطر خوردگی: بر پوست، چشم و مجاری تنفسی اثرات تحریک‌کننده دارد
-
اثرات زیست‌محیطی: در صورت تخلیه بی‌رویه می‌تواند به منابع آبی آسیب بزند
-
خطر کریستال‌سازی در کلیه‌ها: در صورت مصرف انسانی، احتمال تشکیل سنگ کلیه
مزایای اسید اوگزالیک
-
کارایی بالا در حذف رسوبات و لکه‌ها
-
در دسترس بودن و قیمت مناسب
-
قدرت بالای اتصال به یون‌های فلزی
-
دوست‌دار محیط زیست در کاربردهای صنعتی کنترل‌شده
ایمنی و نگهداری اسید اگزالیک
اسید اگزالیک (Oxalic Acid) با فرمول شیمیایی C₂H₂O₄ یک دی‌کربوکسیلیک اسید قوی و سمی است که به‌صورت پودر سفید کریستالی یا محلول آبی عرضه می‌شود. این ماده به‌شدت خورنده بوده و در صنایع شیمیایی، نساجی، چرم، فلزکاری و صنایع تمیزکننده‌ها استفاده گسترده دارد.
طبقه‌بندی خطر و هشدارها (مطابق GHS)
| ویژگی | جزئیات |
|---|---|
| کد CAS | 144-62-7 |
| کلاس خطر GHS | Acute Tox. 3 (سمیت حاد)، Skin Corr. 1B (خورنده پوست) |
| کدهای هشدار H | H301 (بلعیدن سمی)، H314 (خورنده پوست و چشم) |
| نمادهای هشدار | ☠️ (سمی)، ⚠️ (خورنده) |
اثرات تماس با بدن اسید اوگزالیک
| مسیر تماس | اثرات احتمالی و اقدامات اولیه |
|---|---|
| تماس با پوست | باعث سوختگی شیمیایی، قرمزی، تاول – شست‌وشوی فوری با آب فراوان |
| تماس با چشم | آسیب جدی قرنیه – شست‌وشوی فوری با آب حداقل 15 دقیقه |
| استنشاق پودر یا بخار | سرفه، تحریک گلو، دشواری تنفس – انتقال به هوای تازه و دریافت کمک پزشکی |
| بلعیدن تصادفی | سمی – می‌تواند باعث آسیب کلیوی، اسهال خونی یا تهوع شود |
تجهیزات حفاظت فردی (PPE)
| تجهیز | توصیه ایمنی حرفه‌ای |
|---|---|
| دستکش محافظ | نیتریل یا PVC مقاوم در برابر خورندگی |
| عینک ایمنی | عینک آزمایشگاهی ضد پاشش یا شیلد کامل |
| ماسک تنفسی | فیلتر دار برای ذرات جامد (در محیط‌های گرد و غبار) |
| لباس محافظ | روپوش ضد اسید یا لباس بلند صنعتی |
| تهویه محیط | اجباری – در فضای بسته باید از هود یا فن استفاده شود |
شرایط نگهداری اسید اوگزالیک
| پارامتر | شرایط پیشنهادی |
|---|---|
| دمای نگهداری | بین 15 تا 30 درجه سانتی‌گراد – دور از منابع حرارت |
| ظرف نگهداری | HDPE، ظروف ضد خوردگی – درب‌دار و پلمب‌شده |
| رطوبت | ماده در حضور رطوبت تمایل به حل شدن دارد – محیط خشک توصیه می‌شود |
| ناسازگاری‌ها | مواد قلیایی، اکسیدکننده‌های قوی، فلزات فعال مانند آهن، منیزیم |
| نقطه ذوب / جوش | ذوب: ~189°C |
