فنل

فنل (Phenol) که با نام‌های فنول، هیدروکسی‌بنزن و اسید فنیک نیز شناخته می‌شود، یک ترکیب آلی آروماتیک با فرمول شیمیایی C₆H₅OH است. این ماده از مهم‌ترین مواد پایه در صنایع شیمیایی محسوب می‌شود و سالانه میلیون‌ها تن از آن در جهان تولید می‌شود. فنل صنعتی به‌عنوان ماده اولیه در تولید پلیمرها، رزین‌ها، داروها، افزودنی‌ها و بسیاری از ترکیبات میانی شیمیایی کاربرد دارد.

فنل از نظر ساختاری شامل یک حلقه بنزن است که یک گروه هیدروکسیل (–OH) به آن متصل شده و همین ساختار باعث ایجاد ویژگی‌های منحصر‌به‌فردی همچون اسیدیته ملایم، واکنش‌پذیری بالا، خاصیت ضدعفونی‌کننده و توانایی تشکیل پیوند هیدروژنی می‌شود.

در بازار ایران، خرید فنل معمولاً برای صنایع رزین‌سازی، تولید پلی‌کربنات، داروسازی، شوینده‌ها و تولید مواد شیمیایی واسطه انجام می‌شود و برندهای هندی، چینی و کره‌ای بیشترین حجم واردات را تشکیل می‌دهند.

ساختار شیمیایی فنل

ساختار مولکولی فنل شامل:

• یک حلقه آروماتیک بنزن

• یک گروه هیدروکسیل (–OH)

• وزن مولکولی: 94.11 g/mol

این ساختار باعث می‌شود فنل:

• نسبت به الکل‌ها اسیدی‌تر باشد

• در واکنش‌های الکترون‌دوست‌آرایی (EAS) به‌خوبی شرکت کند

• توانایی یونش آبی داشته باشد

• در واکنش‌های اترسازی و استری‌سازی شرکت کند

به دلیل همین ساختار، فنل پیش‌ماده تولید صدها ترکیب آلی دیگر است.

 ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی فنل

ویژگی‌های کلیدی فنل صنعتی:

• حالت فیزیکی: جامد بلوری سفید تا صورتی (در دمای زیر 40–45°C)، مایع در دماهای بالاتر

• بوی خاص و تند

• نقطه ذوب: حدود 40–43°C

• نقطه جوش: 181–183°C

• چگالی: 1.06 g/cm³

• حلالیت در آب: متوسط – محلول‌پذیری بهتر در آب گرم

• خورنده برای پوست و مخاط

• واکنش‌پذیر با قلیاها، اسیدها و عوامل اکسیدکننده

این ویژگی‌ها باعث شده فنل هم‌زمان یک ماده پُرمصرف صنعتی و نیازمند رعایت ایمنی سختگیرانه باشد.

کاربردهای فنل

کاربرد فنل بسیار گسترده است و در بیش از ۲۰ صنعت مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. مهم‌ترین کاربردها عبارتند از:

✓ 1) تولید رزین‌ها و پلیمرها

بیش از 55% مصرف جهانی فنل در تولید رزین‌های:

• فنول-فرمالدهید (PF)

• بیس‌فنول A (BPA) → ماده اصلی ساخت پلی‌کربنات

• رزین‌های اپوکسی
  است.

✓ 2) صنایع دارویی

فنل ماده پایه تولید:

• آسپرین

• داروهای ضدعفونی‌کننده

• بی‌حس‌کننده‌های موضعی

• واسطه‌های سنتزی آلی

✓ 3) صنایع غذایی و بهداشتی

• تولید آنتی‌اکسیدان‌های خوراکی (BHT، BHA)

• ضدعفونی‌کننده‌ها

• شوینده‌ها و پاک‌کننده‌های صنعتی

✓ 4) نفت و پتروشیمی

• استخراج انتخابی ترکیبات آروماتیک

• استفاده در فرایند آلكیلاسیون

✓ 5) تولید افزودنی‌های پلیمری

• پلاستی‌سایزرها

• پایدارکننده‌ها

✓ 6) کشاورزی

• تولید سموم و کودهای شیمیایی خاص

مزایای فنل

مزایا و دلایل محبوبیت فنل صنعتی:

⭐ 1) ماده اولیه اصلی صنایع رزین و پلیمر

بدون فنل، تولید بسیاری از رزین‌های با ارزش افزوده بالا امکان‌پذیر نیست.

⭐ 2) واکنش‌پذیری بالا

فنل به‌خوبی در واکنش‌های سنتزی شرکت کرده و بازده مناسبی ایجاد می‌کند.

⭐ 3) قیمت اقتصادی

قیمت فنل در مقایسه با خواص آن، مقرون‌به‌صرفه بوده و انتخاب اول بسیاری از صنایع است.

⭐ 4) در دسترس بودن

در بازار جهانی و ایران معمولاً به‌صورت بشکه یا فله موجود است.

معایب فنل

با وجود کاربردهای گسترده، فنل محدودیت‌هایی نیز دارد:

• خورنده و سمی برای پوست، چشم و سیستم تنفسی

• بوی تند و آزاردهنده

• نیاز به تجهیزات مقاوم در برابر خوردگی

• در صورت تماس شدید می‌تواند باعث سوختگی شیمیایی شود

 ایمنی و نگهداری فنل

رعایت نکات ایمنی هنگام کار با فنل صنعتی الزامی است:

نکات ایمنی:

• استفاده از دستکش نیتریل/بوتیل، ماسک فیلتر‌دار و عینک محافظ

• اجتناب از تماس با پوست و چشم

• استفاده در محیط با تهویه مناسب

• جلوگیری از استنشاق بخار یا پودر

نگهداری:

• نگهداری در ظرف دربسته و مقاوم

• دور از نور مستقیم و منابع حرارتی

• دمای مناسب نگهداری: زیر 25°C

• جلوگیری از تماس با مواد اکسیدکننده

فرآیند تولید فنل

امروزه دو روش اصلی برای تولید فنل وجود دارد:

 روش کومن (Cumene Process) — رایج‌ترین روش دنیا

1. آلكیلاسیون بنزن با پروپیلن → تولید کومن

2. اکسیداسیون کومن → تولید کومن هیدروپراکسید

3. شکستن اکسید: → فنل + استون

مزایا:

• اقتصادی و مقرون‌به‌صرفه

• بازده بالا

• تولید هم‌زمان استون (محصول با ارزش افزوده)

 روش کلرینه‌کردن بنزن

بنزن → کلروبنزن → هیدرولیز → فنل

مزایا:

• مناسب برای واحدهای کوچک

• قابل کنترل

معایب:

• تولید پسماند کلردار

• هزینه بالا

روش اکسیداسیون مستقیم بنزن (نیمه‌صنعتی)

بنزن + O₂ → فنل (کاتالیستی)
هنوز توسعه کامل نیافته ولی آینده‌دار است.

گریدهای مختلف فنل در بازار ایران

رایج‌ترین گریدها:

• فنل صنعتی (Industrial Grade)

• فنل خلوص بالا (CP Grade)

• فنل آزمایشگاهی (AR/LR Grade)

• فنل USP/Pharma Grade

• فنل مایع (ذوب‌شده برای بارگیری سریع)

در ایران عمدتاً گریدهای صنعتی، خلوص بالا و دارویی در دسترس هستند.

جمع‌بندی دعوت به خرید

اگر قصد خرید فنل با بهترین کیفیت، تضمین اصالت، آنالیز معتبر و مناسب‌ترین قیمت فنل را دارید، مجموعه تأمین کالا تک با ارائه گریدهای مختلف فنل از برترین تولیدکنندگان دنیا، بهترین انتخاب برای صنایع شیمیایی، رزین‌سازی، داروسازی و تولید افزودنی‌ها است.
هر محموله قبل از ارسال، کنترل کیفی شده و همراه با آنالیز معتبر ارائه می‌شود.

پرسش‌های متداول فنل

1) فنل چه تفاوتی با الکل‌ها دارد؟

فنل به دلیل اتصال مستقیم گروه –OH به حلقه آروماتیک، اسیدی‌تر و واکنش‌پذیرتر از الکل‌ها است و ویژگی‌های شیمیایی متفاوتی دارد.

2) آیا فنل برای پوست خطرناک است؟

بله، تماس مستقیم فنل با پوست ممکن است باعث سوختگی شیمیایی شود و باید از تجهیزات ایمنی مناسب استفاده کرد.

3) فنل در چه صنایعی بیشترین مصرف را دارد؟

بیش از ۵۰٪ مصرف آن در تولید رزین‌ها و پلیمرها بوده و بقیه مصرف در داروسازی، افزودنی‌های پلیمری، استخراج نفت و شوینده‌ها است.

4) بهترین روش بسته‌بندی و نگهداری فنل چیست؟

بسته‌بندی در بشکه‌های فلزی یا پلی‌اتیلن مقاوم، محیط خنک، خشک و دور از نور مستقیم بهترین شرایط نگهداری فنل است.