پلی اتر آلیل الکل
پلی‌اتر آلکیل الکل (Polyether Alkyl Alcohol) گروهی از ترکیبات سطح‌فعال غیونی (non-ionic) هستند که از اتوکسیلاسیون الکل‌های چرب حاصل می‌شوند. این ترکیبات به دلیل دارا بودن زنجیره‌های هیدروفیل پلی‌اتر (معمولاً پلی‌اتیلن‌گلیکول) و زنجیره‌های آلکیل آبگریز، توانایی بسیار خوبی در کاهش کشش سطحی، افزایش خیس‌کنندگی و پخش‌پذیری دارند. پلی‌اتر آلکیل الکلها به‌طور گسترده در صنایع شوینده، کشاورزی، رنگ، چسب و فرمولاسیون‌های صنعتی استفاده می‌شوند.
ساختار شیمیایی پلی اتر آلیل الکل
- ساختار کلی: R–(OCH₂CH₂)n–OH
• گروه R: زنجیره آلکیل (معمولاً C₈ تا C₁₆)
• n: تعداد واحدهای اتیلن‌اکسید (اغلب بین 3 تا 15)
• نوع ترکیب: سورفکتانت غیونی اتوکسیله با خاصیت Amphiphilic (آبدوست–آبگریز)
ویژگی‌های پلی‌اتر آلکیل الکل
- ظاهر فیزیکی: مایع شفاف تا نیمه‌ویسکوز یا موم‌مانند، بی‌رنگ یا زرد کم‌رنگ
- بو: بوی ملایم الکلی یا بی‌بو
- نقطه ابری شدن (Cloud Point): بسته به طول زنجیره اتوکسی متفاوت است
- حلالیت: قابل حل در آب و اغلب حلال‌های آلی قطبی
- پایداری: مقاوم در برابر pH خنثی و کمی قلیایی
کاربردهای پلی‌اتر آلکیل الکل
صنایع شوینده و تمیزکننده
سورفکتانت غیونی با قدرت چربی‌زدایی بالا
مناسب برای فرمولاسیون‌های شوینده خانگی و صنعتی (مانند شوینده سطوح، شیشه‌شوی و پاک‌کننده عمومی)
پایدار در ترکیبات آنیونی و آنزیمی
فرمولاسیون‌های کشاورزی:
به عنوان عامل پخش‌کننده و خیس‌کننده (Spreader-Wetter) در محلول‌های آفت‌کش و کود مایع
بهبود جذب برگ و جلوگیری از شسته‌شدن محلول‌ها
کاهش کشش سطحی قطرات اسپری‌شده روی گیاه
صنایع رنگ و پوشش:
بهبود خیس‌کنندگی رنگ‌های پایه‌آبی
کاهش کشش سطحی و بهبود یکنواختی فیلم رنگ
جایگزین سبز برای برخی سورفکتانت‌های نفت‌مبنا
صنایع چسب و رزین:
بهبود ترکیب‌پذیری اجزا در سیستم‌های بر پایه آب
کمک به امولسیون‌سازی در فرمولاسیون‌های پلیمری
افزایش روان‌کنندگی سطح
صنایع آرایشی و بهداشتی (محدود):
استفاده به عنوان عامل پخش‌کننده، مرطوب‌کننده یا همگن‌کننده در برخی فرمول‌های مو و پوست
نیازمند رعایت الزامات ایمنی IFRA و بررسی تحریک پوستی
کاربردهای صنعتی
صنایع شوینده‌های خانگی و صنعتی
صنایع کشاورزی و آفت‌کش‌ها
صنایع رنگ و پوشش‌های پایه آب
صنایع چسب و رزین‌های امولسیونی
صنایع مواد آرایشی (محدود)
مزایای پلی اتر آلیل الکل
سازگاری با سیستم‌های آبی و قطبی
توانایی بالا در کاهش کشش سطحی
زیست‌تخریب‌پذیر (biodegradable) در بسیاری از گریدها
پایداری در محیط‌های مختلف pH
قابلیت تنظیم عملکرد با تغییر زنجیره آلکیل و درجه اتوکسیلاسیون
معایب پلی اتر آلیل الکل
گران‌روی بالا در برخی گریدها
حساس به pH بسیار اسیدی یا بسیار قلیایی در بلندمدت
برخی گریدها ممکن است موجب تحریک پوست و چشم شوند
محدودیت استفاده در صنایع آرایشی بدون تست‌های ایمنی کامل
ایمنی و نگهداری پلی‌اتر آلیل الکل
نام ماده: پلی‌اتر آلیل الکل (Polyether Allyl Alcohol)
گروه شیمیایی: پلی‌ال‌های واکنشی (Reactive Polyether Polyols with Allyl functionality)
کاربرد: ماده اولیه در رزین‌های پخت‌شونده با UV، کوپلیمرها، چسب‌های حساس به فشار، پوشش‌ها
خطرات فیزیکی و شیمیایی پلی اتر آلیل الکل
| نوع خطر | شرح |
|---|---|
| قابل اشتعال بودن | بسته به ساختار و وزن مولکولی، برخی گریدها دارای نقطه اشتعال پایین هستند (بین 90–130°C). |
| تحریک پوست و چشم | مایع ممکن است در تماس مستقیم با پوست یا چشم باعث تحریک متوسط شود. |
| حساسیت تنفسی | بخارات آزاد شده هنگام حرارت‌دهی یا اسپری کردن ممکن است سیستم تنفسی را تحریک کند. |
| پایداری نوری و گرمایی | در دمای بالا یا در حضور نور UV بدون کنترل، ممکن است به‌آرامی پلیمریزه یا تخریب شود. |
اقدامات ایمنی فردی پلی اتر آلیل الکل
| مورد | توصیه متخصص |
|---|---|
| دستکش ایمنی | استفاده از دستکش مقاوم به مواد آلی (نیتریل یا بوتیل رابر) ضروری است. |
| محافظ چشم و صورت | عینک ایمنی یا شیلد کامل برای جلوگیری از پاشش ضروری است. |
| لباس محافظ | استفاده از روپوش مقاوم شیمیایی و آستین بلند در محیط صنعتی الزامی است. |
| ماسک تنفسی | در صورت استفاده در حجم زیاد یا اسپری، از ماسک نیم‌صورت با فیلتر آلی استفاده شود. |
اقدامات در شرایط اضطراری
نشت:
-
سطح نشت را با مواد جاذب غیرقابل اشتعال (مانند خاک دیاتومه یا پودر جذب‌کننده صنعتی) جمع‌آوری کنید.
-
منطقه را به‌خوبی تهویه کرده و از منابع گرما و شعله دور نگه دارید.
تماس با پوست یا چشم:
-
شستشوی فوری با آب فراوان و صابون ملایم به مدت حداقل 15 دقیقه.
-
در صورت سوزش ماندگار، مراجعه به پزشک توصیه می‌شود.
استنشاق بخار:
-
فرد را به هوای آزاد منتقل کرده و در صورت بروز علائم شدید تنفسی، مراقبت پزشکی فوری الزامی است.
شرایط نگهداری پلی اتر آلیل الکل
| پارامتر | مقدار / توضیح |
|---|---|
| دمای نگهداری بهینه | 5–30 درجه سانتی‌گراد – دور از یخ‌زدگی یا گرمای زیاد |
| نوع ظروف مناسب | ظروف فولادی یا پلی‌اتیلن مقاوم، دارای درب‌بندی محکم و بدون تماس با رطوبت |
| پایداری نوری | در ظروف تیره‌رنگ یا در محیط فاقد نور مستقیم نگهداری شود. |
| دور از مواد ناسازگار | اکسیدکننده‌های قوی، اسیدهای معدنی، پراکسیدها |
توصیه‌های نهایی برای ایمنی
-
از پلیمری شدن ناخواسته (self-polymerization) در صورت ماندن در معرض UV یا گرمای مداوم جلوگیری شود.
-
برای کارکنانی که با این ماده کار می‌کنند، آموزش اصول کار با مواد واکنشی و حساس به UV الزامی است.
-
در حمل‌ونقل، رعایت برچسب‌گذاری ایمنی و دسته‌بندی طبق UN GHS ضروری است.
-
برگه SDS ماده حاوی اطلاعات دقیق سمیت، سمیت زیست‌محیطی و واکنش‌پذیری باید در دسترس باشد.
