سدیم استات

سدیم استات با فرمول شیمیایی CH₃COONa، نمک سدیم اسید استیک است. این ماده به صورت پودر کریستالی سفید، بدون بو یا با بوی ضعیف شبیه سرکه (به‌ویژه هنگام حرارت‌دیدن) وجود دارد. سدیم استات تا حدودی جاذب رطوبت است (به‌ویژه در فرم بی‌آب). در دو نوع خشک (بی‌آب) و آبدار (معمولاً تری‌هیدرات CH₃COONa·3H₂O) یافت می‌شود.

ساختار سدیم استات

سدیم استات یک ترکیب یونی است که از کاتیون سدیم (Na⁺) و آنیون استات (CH₃COO⁻) تشکیل شده است. ساختار یون استات شامل یک گروه متیل (CH₃) متصل به یک گروه کربوکسیلات (COO⁻) است. در گروه کربوکسیلات، پیوند دوگانه بین کربن و اکسیژن دارای رزونانس است، به طوری که بار منفی در دو اکسیژن delocalized شده است.

فرمول شیمیایی: CH₃COONa
ساختار رزونانسی: O=C–O⁻ ←→ ⁻O–C=O

ویژگی‌های سدیم استات

• ظاهر: پودر کریستالی سفید
• بو: بی‌بو؛ هنگام حرارت ممکن است بوی سرکه احساس شود
• حلالیت: بسیار محلول در آب و تا حدی محلول در اتانول (حدود 1.4 g/100 mL در اتانول)
• هیگروسکوپی: نوع بی‌آب آن می‌تواند مقداری رطوبت جذب کند
• ماهیت بازی: ترکیبی از نمک یک اسید ضعیف و باز قوی (NaOH) است؛ محلول آبی آن کمی قلیایی است (pH بین 8 تا 9 برای محلول 0.1 مولار)
• نقطه ذوب: سدیم استات بی‌آب در حدود 324°C تجزیه می‌شود؛ سدیم استات تری‌هیدرات در حدود 58°C ذوب می‌شود و پس از آن، آب تبلور آزاد می‌شود
• خواص بافری: در ترکیب با اسید استیک، محلول بافری تولید می‌کند که در محدوده pH حدود 4 تا 6.5 عمل می‌کند
• رفتار شیمیایی: در تماس با اسیدهای قوی یا اکسیدکننده‌های قوی، می‌تواند گازهایی مانند استیک اسید یا CO₂ آزاد کند

کاربردهای سدیم استات

صنایع غذایی:

• به عنوان افزودنی غذایی (کد E262) برای تنظیم pH، ایجاد طعم شور/اسیدی، و به‌عنوان نگهدارنده
• ضد باکتری و قارچ در برخی فرمول‌های غذایی

داروسازی و پزشکی:

• به عنوان منبع سدیم در تزریق‌های وریدی یا محلول دیالیز
• به‌عنوان اجزای بافری در فرمولاسیون دارویی و واکنش‌های زیستی

صنایع نساجی:

• کمک رنگرزی و تنظیم pH در حمام‌های رنگرزی
• خنثی‌کردن اسیدهای باقی‌مانده مانند H₂SO₄
• جلوگیری از الکتریسیته ساکن”

صنایع ساختمانی:

• به عنوان افزودنی برای کنترل pH و بهبود مقاومت یخبندان بتن (به عنوان یک ماده درزگیر).

آزمایشگاه‌ها:

• بافرسازی (به‌ویژه در بیوشیمی و استخراج  DNA)

• • منبع کربن برای کشت برخی باکتری‌ها

• بخشی از محلول‌های استخراجی در زیست‌شناسی مولکولی

گرم‌کننده‌های دستی و پدهای حرارتی:

• استفاده از محلول فوق‌اشباع سدیم استات تری‌هیدرات که با تبلور ناگهانی، گرمای نهان آزاد می‌کند )حدود 264–289 kJ/kg(

سایر کاربردها:

• در صنعت لاستیک برای تأخیر در پخت کلروپرن
• در دباغی چرم و تولید رنگ‌ها

مزایای سدیم استات

• ایمن در مصارف خوراکی طبق تأیید FDA در مقادیر مجاز
• خواص بافری مؤثر
• سازگاری بالا با فرآیندهای صنعتی
• هزینه پایین
• اثر نگهدارنده (ضدمیکروبی)
• کاربرد در سیستم‌های گرمایی فازتغییری

معایب سدیم استات

• تا حدودی هیگروسکوپیک (مخصوصاً فرم بی‌آب) → نیاز به ظروف دربسته
• تماس چشمی و پوستی می‌تواند تحریک‌کننده باشد
• استنشاق غبار ممکن است باعث تحریک تنفسی شود
• بلع زیاد: خطر ناراحتی گوارشی و هایپرناترمی در دوز بالا
• در دمای بالا ممکن است تجزیه شود و بخارات تحریک‌کننده تولید کند
• در بیماران کلیوی/قلبی باید با احتیاط استفاده شود (تداخلات الکترولیتی)

فرم‌های دارویی ممکن است حاوی آلومینیوم یا مواد جانبی دیگر باشند؛ در نوزادان نارس یا بیماران کلیوی، توجه ویژه لازم است