سیترات سدیم

سیترات سدیم یکی از مهم‌ترین نمک‌های اسیدی اسید سیتریک است که به‌عنوان یک تنظیم‌کننده pH، ضدکف ملایم، پایدارکننده فرمولاسیون و افزودنی کاربردی در صنایع غذایی و دارویی شناخته می‌شود. این ماده به دلیل پایداری شیمیایی بالا، ایمنی مناسب، قابلیت بافرینگ و سازگاری گسترده با سایر ترکیبات، در بسیاری از فرمولاسیون‌ها یک جزء کلیدی محسوب می‌شود. به همین دلیل، استفاده از سیترات سدیم در صنایع مختلف از جمله نوشیدنی، لبنیات، داروسازی، مواد آرایشی بهداشتی، شوینده‌ها و صنایع شیمیایی رو به افزایش است.

سیترات سدیم (Sodium Citrate) یک ترکیب شیمیایی چندمنظوره است که از واکنش اسید سیتریک با سدیم هیدروکسید یا کربنات سدیم به‌دست می‌آید. این ماده در سه شکل رایج مونو سدیم سیترات، دی‌سدیم سیترات و تری‌سدیم سیترات تولید می‌شود که هرکدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند.
در صنعت، سیترات سدیم به‌عنوان یک افزودنی غذایی مجاز، عامل کلاته‌کننده، امولسیفایر، بافر pH و آنتی‌کوآگولانت کاربرد بسیار وسیعی دارد.

ساختار سیترات سدیم

سیترات سدیم نمک سدیمی اسید سیتریک است و بسته به میزان جایگزینی هیدروژن با یون سدیم در ساختار، سه نوع مختلف دارد:

• مونو سدیم سیترات (NaH₂C₆H₅O₇)

• دی‌سدیم سیترات (Na₂HC₆H₅O₇)

• تری‌سدیم سیترات (Na₃C₆H₅O₇ · 2H₂O) که رایج‌ترین شکل در صنعت است.

ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی:

• حالت فیزیکی: پودر یا گرانول سفید

• حلالیت: بسیار محلول در آب

• pH محلول 1%: حدود 7.5–9

• طعم: کمی شور–ترش (برای صنایع غذایی مطلوب)

• بوی خاص: بدون بو

• پایداری: بسیار پایدار در دما و فشار محیطی

ساختار شیمیایی سه‌سدیم‌سیترات با سه یون سدیم متصل به اسکلت اسید سیتریک، این ماده را به یک بافر قوی تبدیل کرده و توانایی کنترل pH را در فرمولاسیون‌ها بسیار بالا می‌برد.

ویژگی‌های سیترات سدیم 

سیترات سدیم دارای مجموعه‌ای از ویژگی‌های ممتاز است که آن را به یک افزودنی و ماده اولیه مهم در صنایع مختلف تبدیل می‌کند:

• تنظیم‌کننده pH (Buffering Agent)

• کلاته‌کننده (Chelating Agent) برای یون‌های فلزی مانند Ca²⁺ و Mg²⁺

• افزایش پایداری امولسیون‌ها

• جلوگیری از اکسیداسیون در مواد غذایی

• بهبود طعم در نوشیدنی‌های اسیدی

• حلالیت بسیار بالا در آب

• پایداری حرارتی مناسب در فرآیندهای پخت و تولید

• جلوگیری از لخته‌شدن خون در بخش‌های پزشکی و کیسه‌های خون

این خواص باعث شده سیترات سدیم در بسیاری از فرمولاسیون‌های صنعتی جایگاه ثابت داشته باشد.

کاربردهای سیترات سدیم

سیترات سدیم در طیف وسیعی از صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد. این کاربردها شامل موارد زیر است:

1. صنایع غذایی (Food Industry)

سیترات سدیم یک افزودنی غذایی شناخته‌شده با کد E331 است.
کاربردها:

• تنظیم pH نوشابه‌ها و نوشیدنی‌های انرژی‌زا

• بهبود بافت پنیرهای پروسس

• جلوگیری از تبلور در بستنی

• پایدارسازی سس‌ها و امولسیون‌ها

• جلوگیری از تلخی در نوشیدنی‌های اسیدی

2. صنایع دارویی (Pharmaceutical)

• آنتی‌کوآگولانت در کیسه‌های خون

• تنظیم pH داروهای تزریقی

• استفاده در فرمول شربت‌های خوراکی برای بهبود طعم

• ماده اولیه ملین‌های دارویی

3. آرایشی و بهداشتی (Cosmetics)

• استفاده در شامپو، کرم، لوسیون، خمیر دندان

• تنظیم‌کننده pH

• جلوگیری از تخریب و اکسیداسیون ترکیبات حساس

4. صنایع شیمیایی و شوینده‌ها

• عامل کلاته‌کننده برای جلوگیری از رسوب املاح

• افزایش عملکرد سورفکتانت‌ها

• استفاده در شوینده‌های ظروف، لباس، و شوینده‌های صنعتی

5. صنایع نفت، رنگ و پوشش

• جلوگیری از رسوب یون‌های فلزی در فرآیندهای شیمیایی

• پایدارکننده رنگ‌ها

• کمک به کنترل ویسکوزیته در ساخت رزین‌ها

مزایای سیترات سدیم

ویژگی‌های مثبت سیترات سدیم نسبت به سایر افزودنی‌ها بسیار چشمگیر است:

• ایمنی بالا و غیرسمی بودن

• سازگاری عالی با محیط زیست

• طعم خنثی و مناسب برای صنایع غذایی

• قدرت بافرینگ بسیار بالا

• کاهش‌دهنده سختی آب و جلوگیری از رسوب در شوینده‌ها

• قیمت مناسب نسبت به عملکرد گسترده

• پایداری عالی در طول انبارداری

• مناسب برای فرمولاسیون‌های Clean Label

معایب سیترات سدیم

با وجود مزایا، برخی محدودیت‌ها وجود دارد:

• در pH بسیار پایین عملکرد بافری کاهش می‌یابد.

• مقدار مصرف زیاد می‌تواند باعث طعم شور در محصولات غذایی شود.

• در فرمول‌های بسیار اسیدی باید با سایر افزودنی‌ها ترکیب شود.

• در دماهای بسیار بالا ممکن است دچار تجزیه جزئی شود.

ایمنی و نگهداری سیترات سدیم

سیترات سدیم ماده‌ای غیرسمی و ایمن است؛ با این حال رعایت اصول زیر ضروری است:

• نگهداری در محیط خشک، خنک و به دور از رطوبت

• بسته‌بندی باید ضد رطوبت باشد

• دور از مواد اکسیدکننده قوی

• در صورت تماس با چشم، با آب شستشو داده شود

• برای حمل‌ونقل، نیازی به تجهیزات خطرناک ندارد (Non-Hazardous)

فرایند تولید سیترات سدیم (H2)

فرایند تولید این ماده شامل مراحل زیر است:

مرحله 1: تولید اسید سیتریک

به‌طور معمول از تخمیر قندها توسط قارچ Aspergillus niger انجام می‌شود.

مرحله 2: واکنش اسید سیتریک با سدیم

از یکی از دو ماده استفاده می‌شود:

• سدیم هیدروکسید (NaOH)

• کربنات سدیم (Na₂CO₃)

مرحله 3: خنثی‌سازی

اسید سیتریک با یکی از مواد فوق واکنش می‌دهد و سیترات سدیم تشکیل می‌شود.

مرحله 4: فیلتراسیون و تغلیظ

مواد نامحلول جدا و محصول غلیظ می‌شود.

مرحله 5: کریستال‌سازی

محلول سرد شده و کریستال‌های سیترات سدیم تشکیل می‌شود.

مرحله 6: خشک‌کردن و بسته‌بندی

کریستال‌ها خشک، آسیاب و در نهایت بسته‌بندی می‌شوند.

جدول مقایسه فنی و کاربردی گریدهای مختلف سیترات سدیم

جمع‌بندی

سیترات سدیم یک ماده اولیه چندمنظوره، ایمن، اقتصادی و ضروری برای طیف وسیعی از صنایع است. چه در صنعت غذا، دارو، آرایشی و شوینده‌ها فعالیت داشته باشید، این ترکیب یک انتخاب مطمئن برای افزایش پایداری، بهبود کیفیت محصول و ایجاد تنظیم مناسب pH است.
اگر به‌دنبال خرید سیترات سدیم باکیفیت، خلوص بالا و قیمت رقابتی هستید، مجموعه تأمین‌کالا‌تک آماده ارائه مشاوره تخصصی و تأمین سریع این ماده برای کسب‌وکار شما است.

سوالات متداول سیترات سدیم

1. سیترات سدیم چه تفاوتی با اسید سیتریک دارد؟

اسید سیتریک یک اسید آلی است اما سیترات سدیم نمک سدیمی آن است که خاصیت اسیدی بسیار کمتری داشته و نقش بافر و پایدارکننده دارد.

2. آیا سیترات سدیم در محصولات غذایی مجاز است؟

بله، با کد E331 کاملاً مجاز و ایمن بوده و در صنایع نوشیدنی، لبنیات و شیرینی‌پزی بسیار استفاده می‌شود.

3. بهترین گرید سیترات سدیم برای صنایع بهداشتی کدام است؟

گرید Cosmetic Grade یا Pharma Grade به دلیل خلوص و کنترل کیفیت بالا، بهترین گزینه برای فرمولاسیون‌های بهداشتی–آرایشی است.

4. شرایط نگهداری سیترات سدیم چگونه باید باشد؟

در محیط خشک، بدون رطوبت، به دور از نور مستقیم آفتاب و در بسته‌بندی دربسته. رطوبت می‌تواند باعث چسبندگی و توده‌ای شدن محصول شود.