سوربیتول
سوربیتول (Sorbitol)، که در دنیای شیمی با نام گلوسیتول نیز شناخته میشود، یکی از پرکاربردترین الکلهای قندی (Polyol) در جهان است. این ماده که به طور طبیعی در میوههایی مانند سیب، گلابی، هلو و آلو یافت میشود، در مقیاس صنعتی از هیدروژناسیون [گلوکز] تولید میگردد. سوربیتول با کد افزودنی غذایی E420، نه تنها یک شیرینکننده کمکالری محبوب برای افراد دیابتی است، بلکه به دلیل خاصیت جاذبالرطوبه (Humectant) بودن، یک عامل اصلی در صنایع دارویی، آرایشی و بهداشتی محسوب میشود.
آیا میدانید چرا خمیر دندان خشک نمیشود یا چرا آدامسهای بدون قند حس خنکی در دهان ایجاد میکنند؟ پاسخ در خواص جادویی سوربیتول نهفته است. برای تولیدکنندگانی که به دنبال حفظ رطوبت، بهبود بافت و جایگزینی شکر هستند، خرید سوربیتول باکیفیت یک ضرورت است. مجموعه تأمین کالا تک با درک نیازهای صنایع غذایی و دارویی، انواع گریدهای سوربیتول مایع و سوربیتول پودری را با تضمین خلوص و قیمت رقابتی عرضه مینماید.
ساختار شیمیایی و ماهیت مولکولی
از دیدگاه شیمیایی، سوربیتول یک الکل هگزاهیدریک (شش عاملی) است. این ماده ایزومر مانیتول است و تنها تفاوت آنها در جهتگیری گروه هیدروکسیل روی کربن شماره ۲ میباشد.
-
فرمول شیمیایی: $C_6H_{14}O_6$
-
جرم مولی: ۱۸۲.۱۷ گرم بر مول
-
خانواده: پلیالها (Polyols) یا الکلهای قندی
ساختار خطی و وجود گروههای هیدروکسیل متعدد (-OH) در مولکول سوربیتول، عامل اصلی حلالیت بالای آن در آب و توانایی فوقالعادهاش در پیوند با مولکولهای آب (خاصیت هومکتانت) است. این ماده برخلاف ساکارز (شکر معمولی)، گروه کربونیل (آلدئید یا کتون) ندارد و به همین دلیل در واکنش قهوهای شدن مایلارد (Maillard reaction) شرکت نمیکند؛ ویژگیای که باعث میشود محصولات پخته شده با آن تغییر رنگ ندهند.
ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی کلیدی
شناخت دقیق خواص فیزیکی برای انتخاب گرید مناسب در فرمولاسیون ضروری است:
| ویژگی | مشخصات فنی |
| نامهای دیگر | دی-گلوسیتول، سوربیت، E420 |
| ظاهر فیزیکی | مایع شربتی شفاف (گرید مایع) / پودر کریستالی سفید (گرید پودری) |
| شیرینی نسبی | حدود ۶۰٪ شیرینی ساکارز (شکر) |
| کالری | ۲.۶ کالری بر گرم (در برابر ۴ کالری شکر) |
| حلالیت در آب | بسیار بالا (۲۳۵۰ گرم در لیتر در ۲۵ درجه سانتیگراد) |
| نقطه ذوب | ۹۵ درجه سانتیگراد (فرم پودری متاستیبل) |
| pH (محلول ۱۰٪) | خنثی (بین ۵ تا ۷) |
| پایداری | مقاوم در برابر حرارت، اسید و قلیا |
| شماره CAS | 50-70-4 |
گریدهای مختلف سوربیتول
در بازار ایران، فروش سوربیتول عمدتاً در دو فرم انجام میشود که هر کدام کاربردهای خاص خود را دارند:
۱. سوربیتول مایع (Sorbitol 70% Solution)
این رایجترین شکل تجاری است که معمولاً با غلظت ۷۰ درصد مواد جامد در آب عرضه میشود.
-
ویژگیها: مایعی ویسکوز (غلیظ)، شفاف، بدون بو و شیرین. خاصیت عدم تبلور (Non-crystallizing) دارد.
-
کاربرد اصلی: به عنوان نگهدارنده رطوبت در خمیردندان، کرمهای آرایشی و صنایع غذایی. قیمت سوربیتول مایع معمولاً اقتصادیتر از فرم پودری است.
۲. سوربیتول پودری (Crystalline Sorbitol)
این فرم به صورت پودر یا گرانولهای سفید با خلوص بالا (بالای ۹۹٪) تولید میشود.
-
ویژگیها: جریانپذیری خوب، تراکمپذیری عالی (Direct Compression).
-
کاربرد اصلی: تولید قرصهای دارویی، آدامسهای دراژه، قرصهای نعنا و خوشبوکننده دهان.
فرایند تولید سوربیتول
تولید صنعتی سوربیتول یک فرآیند دقیق شیمیایی است که از منابع گیاهی آغاز میشود:
-
استحصال نشاسته: ابتدا نشاسته از منابعی مانند ذرت، گندم یا سیبزمینی استخراج میشود.
-
هیدرولیز (تولید گلوکز): نشاسته توسط آنزیمها هیدرولیز شده و به شربت [گلوکز] یا دکستروز تبدیل میشود.
-
هیدروژناسیون کاتالیستی: این مرحله قلب فرآیند است. شربت گلوکز در راکتورهای تحت فشار و دمای بالا، در حضور گاز هیدروژن و کاتالیزور نیکل (Raney Nickel) واکنش میدهد. در این واکنش، گروه آلدئیدی گلوکز احیا شده و به گروه الکلی تبدیل میشود.
-
تصفیه و تغلیظ: محصول خام تصفیه شده (حذف کاتالیزور و ناخالصیها) و سپس با تبخیر آب به غلظت استاندارد (معمولاً ۷۰٪) میرسد یا برای تولید پودر، خشک میشود (Spray Drying).
کاربردهای گسترده سوربیتول در صنایع
۱. صنایع غذایی (شیرینکننده و بافتدهنده)
-
محصولات رژیمی و دیابتی: به دلیل متابولیسم مستقل از انسولین، قند خون را به سرعت افزایش نمیدهد و جایگزین شکر در مربا، شکلات و کیکهای رژیمی است.
-
آدامس و آبنبات: سوربیتول پودری به دلیل ایجاد حس خنکی (Cooling Effect) ناشی از گرماگیر بودن انحلالش در بزاق، پایه اصلی آدامسهای بدون قند است.
-
حفظ رطوبت: در کیک و کلوچه، مانع از خشک و بیات شدن محصول میشود.
۲. صنایع آرایشی و بهداشتی (Personal Care)
-
خمیر دندان: یکی از مهمترین کاربردهای سوربیتول مایع است. به عنوان هومکتانت مانع از خشک شدن خمیر دندان در تیوپ میشود و به آن شفافیت و شیرینی ملایم میبخشد.
-
کرمها و لوسیونها: جایگزینی عالی برای [گلیسیرین] و [پروپیلن گلیکول] جهت حفظ رطوبت پوست.
۳. صنایع دارویی (Pharma Grade)
-
شربتهای دارویی: به عنوان پایه شیرین و غلظتدهنده در شربتهای سینه و ضد سرفه (Sugar-free syrups).
-
قرصسازی: به عنوان ماده پرکننده (Filler) و بایندر در قرصهای جویدنی و زیرزبانی.
-
تولید ویتامین C: سوربیتول ماده اولیه اصلی برای سنتز اسید اسکوربیک (ویتامین C) در فرآیند تخمیر است.
۴. کاربردهای شیمیایی و صنعتی
-
تولید فومهای پلیاورتان سخت (Rigid Polyurethane Foams) به عنوان آغازگر.
-
تولید رزینهای آلکیدی و روانکنندهها.
مزایای استفاده از سوربیتول
-
شاخص گلیسمی پایین (Low GI): شاخص گلیسمی آن حدود ۹ است (در برابر شکر که ۶۵ است)، که آن را برای افراد دیابتی و رژیمهای کتوژنیک مناسب میکند.
-
دوستدار دندان (Non-Cariogenic): باکتریهای دهان نمیتوانند سوربیتول را تخمیر کنند، بنابراین باعث پوسیدگی دندان نمیشود.
-
پایداری شیمیایی: در برابر حرارت پختوپز مقاوم است و تغییر طعم نمیدهد.
-
خاصیت نرمکنندگی: بافت محصولات را بهبود بخشیده و عمر قفسهای (Shelf Life) را افزایش میدهد.
معایب و عوارض جانبی سوربیتول
-
اثر ملیّن (Laxative Effect): مصرف بیش از حد سوربیتول (معمولاً بیش از ۵۰ گرم در روز) میتواند باعث نفخ، دلدرد و اسهال شود. این ماده آب را به روده بزرگ میکشد. به همین دلیل روی محصولات حاوی آن اغلب عبارت “مصرف زیاد ممکن است اثر ملین داشته باشد” درج میشود.
-
قدرت شیرینکنندگی کمتر: چون شیرینی آن ۶۰٪ شکر است، برای رسیدن به شیرینی مشابه باید مقدار بیشتری مصرف شود (اگرچه معمولاً با شیرینکنندههای قوی مثل سوکرالوز ترکیب میشود).
ایمنی و نگهداری سوربیتول
سوربیتول توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) به عنوان مادهای ایمن (GRAS) شناخته شده است.
-
شرایط نگهداری:
-
سوربیتول به شدت جاذب رطوبت است (Hygroscopic). باید در ظروف کاملاً دربسته و در محیط خشک و خنک نگهداری شود.
-
دمای ایدهآل نگهداری بین ۱۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد است.
-
از یخزدگی گرید مایع جلوگیری شود، هرچند در صورت کریستال شدن با حرارت ملایم قابل بازگشت است.
-
-
حملونقل: مادهای غیرخطرناک و غیرقابل اشتعال است و محدودیت خاصی در حملونقل ندارد.
خرید سوربیتول
کیفیت سوربیتول، به ویژه در صنایع دارویی و غذایی، خط قرمز تولید است. وجود ناخالصی یا عدم رعایت درصد استاندارد جامدات در گرید مایع، میتواند فرمولاسیون شما را برهم بزند.
چرا ما را انتخاب کنید؟
-
تضمین اصالت کالا: ارائه برگه آنالیز (COA) و تطابق کامل با بار ارسالی.
-
تنوع برند: تأمین انواع گریدهای دارویی (BP/USP) و غذایی.
-
قیمت رقابتی:حذف واسطهها برای ارائه بهترین قیمت سوربیتول.
جهت استعلام قیمت روز و دریافت مشاوره فنی رایگان، همین حالا با تیم فروش ما تماس بگیرید.
سوالات متداول (FAQ)
۱. آیا سوربیتول برای افراد دیابتی بیخطر است؟
بله، سوربیتول یک شیرینکننده ایمن برای افراد دیابتی است. بدن این ماده را به آرامی و به صورت ناقص جذب میکند و برای متابولیسم آن نیاز کمی به انسولین دارد، بنابراین باعث افزایش ناگهانی قند خون (Spike) نمیشود.
۲. تفاوت اصلی سوربیتول مایع و پودری چیست؟
سوربیتول مایع (۷۰٪) عمدتاً برای حفظ رطوبت در محصولاتی مانند خمیردندان، کرمها و برخی مواد غذایی استفاده میشود. اما سوربیتول پودری بیشتر برای ایجاد بافت سخت و شیرین کردن در قرصها، آدامسها و آبنباتهای فشرده کاربرد دارد.
۳. آیا سوربیتول طبیعی است یا مصنوعی؟
سوربیتول در بسیاری از میوهها به صورت طبیعی وجود دارد، اما نوعی که در صنعت استفاده میشود، از طریق فرآیند شیمیایی هیدروژناسیون گلوکز (که خود از نشاسته ذرت گرفته شده) تولید میشود. بنابراین “منشأ طبیعی” دارد اما “فرآوری شده” است.
۴. چرا مصرف زیاد سوربیتول باعث مشکلات گوارشی میشود؟
چون بدن انسان نمیتواند تمام سوربیتول مصرف شده را در روده کوچک جذب کند. مقدار جذب نشده وارد روده بزرگ میشود و در آنجا توسط باکتریها تخمیر شده و آب را جذب میکند، که این امر منجر به تولید گاز، نفخ و اثر ملین (اسهال) میشود.
