وایت اسپریت
وایت اسپریت، که با نام‌هایی مانند نفت سفید صنعتی، تینر معدنی (Mineral Spirits) یا نفتالین سبک نیز شناخته می‌شود، یک ترکیب آلیفاتیک و آروماتیک سبک است که از تقطیر جز به جز نفت خام به‌دست می‌آید. این ماده، مایعی بی‌رنگ، شفاف، فرار و قابل اشتعال است و به‌طور گسترده به‌عنوان حلال در صنایع مختلف مانند رنگ و پوشش، چربی‌زدایی، خودروسازی و چوب استفاده می‌شود.
ساختار شیمیایی وایت اسپریت
- فرمول کلی: ترکیبی از آلکان‌ها (n-آلکان و iso-آلکان)، سیکلوآلکان‌ها و درصد کمی آروماتیک‌ها مانند تولوئن و زایلن
- ترکیب شیمیایی: بسته به گرید محصول، عمدتاً شامل هیدروکربن‌های C₇ تا C₁₂
- ساختار مولکولی: زنجیره‌های خطی و شاخه‌دار از هیدروکربن‌های اشباع‌شده با بخش کوچکی از ترکیبات معطر
- شماره CAS: 8052-41-3 (برای وایت اسپریت نوع 1)
ویژگی‌های وایت اسپریت
- حالت فیزیکی: مایع بی‌رنگ، شفاف و فرار
- بوی مشخصه: بوی ملایم نفتی
- نقطه جوش: در محدوده 130 تا 230 درجه سانتی‌گراد
- نقطه اشتعال: بین 38 تا 55 درجه سانتی‌گراد، بسته به نوع
- ویسکوزیته در 40 درجه: حدود 1 تا 2 سانتی‌استوکس
- ضریب شکست نوری: بین 1.43 تا 1.46
- حلالیت در آب: عملاً نامحلول
- ضریب LogP: حدود 3.5، چربی‌دوست و قابل جذب در ترکیبات آلی
کاربردهای وایت اسپریت
صنعت رنگ و تینر:
- حلال در رنگ‌های روغنی، آلکیدی و رزینی
- تنظیم‌کننده ویسکوزیته در تولید تینرها و لاک‌ها
- استفاده در پوشش‌دهی‌های پایه حلال برای یکنواخت‌سازی خشک‌شدن رنگ
پاک‌کننده و چربی‌زدا:
- پاک‌سازی تجهیزات صنعتی از روغن و گریس
- شست‌وشوی قطعات فلزی پیش از رنگ‌آمیزی
- استفاده در چربی‌زدایی خشک (dry degreasing) در خطوط تولید فلزکاری
صنعت چاپ و خودروسازی:
- حلال برای جوهرهای چاپی پایه نفتی (فلکسو، گراور)
- پاک‌کننده قطعات موتوری، ابزارآلات فلزی و قطعات مکانیکی
صنعت چوب و مبلمان:
- رقیق‌کننده برای روغن جلا، واکس و پلیش چوب
- حذف روغن‌های اضافی و چربی پیش از رنگ‌آمیزی چوب
- استفاده در پرداخت نهایی مبلمان برای افزایش یکنواختی سطح
مزایای وایت اسپریت
- قدرت حلالیت بالا برای روغن‌ها، رزین‌ها و رنگ‌های پایه نفتی
- فراریت متوسط که باعث خشک‌شدن مناسب بدون تبخیر سریع می‌شود
- ایمنی نسبی نسبت به حلال‌هایی مانند استون یا زایلن، مخصوصاً برای سطوح چوبی
- قیمت مقرون‌به‌صرفه و در دسترس بودن در مقیاس صنعتی
- پایداری بالا در شرایط نگهداری استاندارد
معایب وایت اسپریت
- قابل اشتعال و نیازمند رعایت کامل ایمنی در محیط‌های بسته
- تحریک‌کننده چشم و پوست در تماس مستقیم
- بخارات آن در صورت استنشاق باعث گیجی، تهوع یا سردرد می‌شود
- دارای بوی نسبتاً آزاردهنده در غلظت بالا
- ناسازگار با مواد اکسیدکننده قوی مانند پرمنگنات یا پراکسیدها
ایمنی و نگهداری وایت اسپریت
- بر اساس طبقه‌بندی GHS، دارای خطر اشتعال (H226)، کشندگی در صورت بلع (H304) و آثار عصبی (H336) است
- استفاده از تجهیزات حفاظت فردی شامل دستکش نیتریل، ماسک نیم‌صورت با فیلتر بخارات آلی و عینک ایمنی ضروری است
- تهویه محیط کار الزامی است (ترجیحاً تهویه موضعی یا مکانیکی)
- باید در ظروف بسته، مقاوم، و دور از گرما، شعله و نور مستقیم خورشید نگهداری شود
- در حمل‌ونقل، تحت کد UN 1300 طبقه‌بندی شده و برچسب اشتعال‌زا باید روی ظرف درج شود
